Éamon Ó Cuív (Galway West, Fianna Fail) | Oireachtas source

Ar an gcéad dul síos, molaim na hiarrachtaí atá ar bun. Aontaím le Victor Bayda. Tá teorainn na Gaeltachta thar a bheith giobalach i ndeisceart Chiarraí. Tá sí giobalach in áiteanna eile freisin. I mo Dháilcheantar féin, mar shampla, má théim ar an mbóthar siar as Gaillimh tá mé sa Ghaeltacht go dtiocfaidh mé go pointe áirid agus ansin tá mé sa ghalltacht, ansin sa Ghaeltacht, sa ghalltacht agus sa Ghaeltacht arís, agus mar sin de siar i dtreo an Chlocháin. Tá an fhadhb sin ann. Is cuimhin liomsa dul go hUíbh Ráthach agus dul go hOileán Dairbhre. Bhí mé ag cuardach rud éigin agus sheas mé ar thaobh an bhóthair. Tháinig an fear seo ag an gcarr agus Gaeilge líofa aige. Bhí mise ar an taobh seo den charr agus ag caint leis an tiománaí trasna agus tar éis thart ar nóiméad thuig mé cé a bhí ann, Mick O’Connell, agus Gaeilge iontach aige. É sin ráite, ní bheidh teorainn na Gaeltachta athraithe. Tiocfaidh mé ar ais aige sin.

Maidir le ceisteanna pleanála agus tithíochta agus mar sin de, tá treoirlínte pleanála le teacht amach. Tá treoirlínte pleanála ann don Ghaeltacht cheana féin ach tá cuid nua le teacht amach. Tá go leor oibre déanta orthu sin. Tá rud againne i gConamara agus b’fhéidir go mbeadh sé úsáideach thíos i gCiarraí. Tá soláthar sa phlean contae ar a dtugtar polasaí neartú Gaeltachta. Glacaim leis go bhfuil gá le riachtanas tithíochta le teach nua a thógáil in Uíbh Ráthach, sé sin, go gcaithfí gur as an áit tú nó go mbaineann tú leis an áit. Ní hé go gcaithfidh do shinsir a bheith ann ach go gcaithfí gur chaith tú cuid mhaith de do shaol ann. Tá aicme eile againne.

Má thagann teaghlach a labhraíonn Gaeilge chun na Gaeltachta, tá riachtanas tithíochta acu ipso facto. Aithnítear iad sin agus go dtreiseodh siad leis an teanga. Sa gcás nach bhfaigheadh strainséirí gan Ghaeilge cead pleanála toisc nach bhfuil aon bhaint acu leis an áit, d’fhaigheadh Gaeilgeoirí é más féidir leo a chruthú do shástacht na comhairle contae gurb í an Ghaeilge teanga an teaghlaigh. Tá sé sin ann leis an nGaeilge a láidriú. Tá go leor daoine ina gcónaí i gConamara nach ó bhunadh Chonamara iad. Tá cuid acu thar a bheith aitheanta. D’fheicfeá iad ar TG4 agus d’fheicfeá go bhfuil Gaeilge na Mumhan nó Gaeilge Thír Chonaill acu ach tá tithe acu i gConamara bunaithe ar an bpolasaí seo. Tá sé indéanta ag aon chomhairle contae an polasaí sin a chur i bhfeidhm. Is féidir le haon chomhairle contae a rá go bhfuil cead ag daoine as an áit tithe a thógáil, is cuma an í an Ghaeilge nó an Béarla a dteanga theaghlaigh, agus go bhfuil cead ag teaghlaigh Ghaeilge teach a thógáil má tá riachtanas tithíochta acu ach nach bhfuil cead ag daoine eile atá ag teacht isteach ó thaobh amuigh den áit. Chaithfidís dul go dtí an tsráidbhaile. Teastaíonn rialacha pleanála i bhfad níos daingne ón lár agus caithfimid déanamh cinnte go gcloíonn na comhairlí contae leo ó thaobh a bpolasaí teanga. Scaití, bíonn tú in ann rialacha a dhéanamh ón lár ach, by deaid, bíonn sé deacair cur ina luí ar an gcomhairle contae iad a chur i bhfeidhm mar a leagtar síos iad, ach is scéal eile é sin.

Táimse i bhfabhar cumhacht a thabhairt don údarás talamh a cheannach agus tithe a thógáil agus a ligean. Ba thithe inacmhainne a bheadh i gceist chomh maith le tithe sóisialta. Ag dul ar ais arís chuig an bplean contae atá againn, má thógann an chomhairle contae tithe, mar shampla, i gCois Fharraige nó i gCeantar na nOileán, is é sin le rá, sna ceantair láidre Ghaeltachta, caithfidh 80% acu siúd a bheith coinnithe do chainteoirí líofa Gaeilge. Ní féidir le slám daoine teacht isteach ón taobh amuigh. Is dóigh go bhfuil tábhacht leis sin agus go mba cheart dúinn plé níos mó a dhéanamh ar na ceisteanna seo mar, chuile áit atáim ag dul amuigh faoin tuath, is iad ceisteanna pleanála agus ceisteanna tithíochta an dá fhadhb is mó. Fadó, b’fhostaíocht an fhadhb ach anois is í an phleanáil an fhadhb. Tá gníomh ansin agus tá an-áthas orm go bhfuil na heagraíochtaí ag tógáil na ceiste sin. Is dóigh go bhfuil tuilleadh oibre le déanamh uirthi. Mar pháirtí, d’fhoilsigh muid polasaí tithíochta tuaithe. Bhí caibidil ann faoin nGaeltacht a thug aghaidh ar na ceisteanna crua seo.

An bhfuil sé tábhachtach go mbeadh cumhacht agus airgead ón Roinn Leanaí, Comhionannais, Míchumais, Lánpháirtíochta agus Óige ag an údarás le naíolanna, crèches Gaeilge, a thosú sa nGaeltacht? Nuair atá gasúir bliain, dhá bhliain nó trí bliana d’aois, is é sin an t-am is mó a shealbhaíonn siad teanga gan stró.