Ms Eimear N? Mhurch?:

Fáiltíonn pobal Uíbh Ráthaigh roimh an Bhille um Údarás na Gaeltachta (Leasú), 2022 atá á ghrinnscrúdú faoi láthair ag Comhchoiste na Gaeilge, na Gaeltachta agus Phobal Labhartha na Gaeilge agus táimid buíoch den chomhchoiste as cuireadh a thabhairt don dá eagras pobal, is iad sin, Comhchoiste Ghaeltacht Uíbh Ráthaigh agus Forbairt na Dromoda teacht ina láthair chun dearcadh an phobail bhig seo a roinnt ina thaobh.

Fáiltímid ach go háirithe leis go mbeidh guth láidir ag pobal na Gaeltachta uile i roghnú ionadaithe Gaeltachta ar bhord Údarás na Gaeltachta arís agus toghchán le bheith lárnach i roghnú an bhoird feasta. Is céim thábhachtach í go mbeidh deis úr ag na ceantair Ghaeltachta beaga i gcontaetha Chorcaí, Phort Láirge agus na Mí a nguthanna daonlathacha a chur i láthair agus suíochán amháin in aghaidh an cheantair geallta dóibh sa struchtúr nua, ach is ábhar díomá dúinn nár tugadh aitheantas ceart do Ghaeltacht Uíbh Ráthaigh sa reachtaíocht molta.

Is é éileamh an phobail in Uíbh Ráthach ná go mbeadh an deis dhaonlathach céanna tugtha do phobal Uíbh Rathaigh agus a bheidh ag Gaeltachtaí eile agus go ndéanfaí imfhálú ar shuíochán amháin d’Uíbh Ráthach sa struchtúr úr ó 2024 ar aghaidh, is é sin, go mbeidh deis ag pobal Uíbh Ráthaigh ball ó Ghaeltacht Uíbh Ráthaigh a thoghadh ar bhord an údaráis.

Tuigimid go bhfuil sé i gceist ag an Aire boird réigiúnacha a cheapadh agus bheimis breá sásta ionadaí ó Uíbh Ráthach a bheith páirteach ann ach, chun aitheantas cuí a thabhairt do phobal Gaeltachta Uíbh Ráthaigh, ní foláir deis dhaonlathach a chruthú chun ionadaí a thoghadh ar an mbord.

Níl aon amhras ach go bhfuil Gaeltacht Uíbh Ráthaigh lag agus leochaileach le daonra íseal de 1,773 duine. Mar atá léirithe againn inár n-aighneacht, áfach, tá dul chun cinn suntasach déanta sa cheantar ó bunaíodh Comhchoiste Ghaeltacht Uíbh Ráthaigh, Forbairt na Dromoda, tascfhórsa Uíbh Ráthaigh agus ó tosaíodh ar an bpleanáil teanga sa cheantar.

Táimid i gCiarraí Theas ag plé le a lán dúshlán ón uair a leagadh amach na teorainneacha Gaeltachta. Is iad na teorainneacha sin a chruthaigh scoilt in Uíbh Ráthach, a chiallaigh nach raibh aon bhaile sa Ghaeltacht againn. Is é an leagan amach gioblach seo a chruthaigh mórán fadhbanna do Ghealtacht Uíbh Ráthaigh agus do sheirbhísí cuimsitheacha a bheith ann d’ár bpobal Gaeltachta in Uíbh Ráthach. Dá mba rud é go raibh tuiscint níos fearr ar an gceantar ag an am, ní bheadh na teorainneacha leagtha amach mar a bhí.

Is dúshlán eile é atá os ár gcomhair amach ná an titim sa daonra atá ag tarlú i gceantar Gaeltachta Uíbh Ráthaigh. Tá laghdú daonra tubaisteach de 41% tarlaithe inár gceantar ó 1956 agus ciallaíonn sé sin go bhfuil baol ann do thodhchaí phobal Uíbh Ráthaigh murar féidir linn leanúint ar aghaidh leis an obair shuntasach atá á déanamh againn agus leis an tacaíocht agus ionadaíocht chuí a bheith againn. Má tá 30% d’ár mbailte fearainn bánaithe ag an bpointe seo, beidh gach tacaíocht uainn chun an rud seo a stopadh nó chun é a aisiompú.

Is rud iontach é dúinn go bhfuil an polasaí don oideachas Gaeltachta i bhfeidhm sna trí bhunscoil Gaeltachta agus táimid in ann torthaí an pholasaí seo a fheiceáil go laethúil inár bpobal. Is cúis mhór díomá é nach bhfuil aon mheánscoil Ghaeltachta againn, áfach, ionas go bhféadfadh ár bpáistí leanúint ar aghaidh lena gcuid Gaelscolaíochta ag an meánleibhéal, mar atá mar cheart acu. Má tá an cinneadh sin uathu leanúint ar aghaidh leis an nGaelscolaíocht, caithfidh siad imeacht go scoil chónaithe agus ciallaíonn sé sin go mbeidh níos mó dár n-óige ach go háirithe ag fágáil ár gceantar, ach amháin níos luaithe.

Nuair a fhéachtar ar na staitisticí atá ag baint lenár gceantar, thuigfeá na deacrachtaí i gceart. Tá formhór d’ár gceantar aitheanta mar cheantar faoi mhíbhuntáiste faoin innéacs díothachta 2016. Táimid ag plé lá i ndiaidh lae le fadhb na tithíochta inár gceantar. Tá easpa tithíochta ar phraghas réasúnta le ceannach nó ar cíos ann agus nuair a théann tigh nó suíomh ar an margadh, is minic go mbíonn praghas seafóideach ag baint leis mar go bhfuil sé in áit oiriúnach chun a bheith mar thithe saoire do dhaoine nach bhfuil fonn orthu maireachtáil sa cheantar in aon chor. Idir sin agus na fadhbanna a bhí ag daoine leis an gcóras pleanála, níl Uíbh Ráthach mar rogha shimplí do dhaoine atá ag iarraidh teacht abhaile. I láthair na huaire, tá 150 fiosrúchán faighte ag tascfhórsa Uíbh Ráthaigh, ach níl ach 16 athlonnaithe mar nach bhfuil tithe ar fáil dóibh.

Rud amháin eile atá ag cur isteach orainn ná seirbhísí leighis, idir seirbhísí meabhair shláinte agus dochtúirí teaghlaigh. Níl ach trí dhochtúir teaghlaigh in Uíbh Ráthach do dhaonra 8,500 agus deichniúr i gCorca Dhuibhne do dhaonra de 10,000. Gan amhras, tá easpa fostaíochta buaine ag cur isteach go mór ar an gceantar chomh maith. Gan tithíocht, fostaíocht agus bunseirbhísí, cá mbeimid mura bhfuil ionadaíocht in Uíbh Ráthach againn, is é sin, duine a thuigeann go díreach na constaicí atá romhainn? Sin blaiseadh d’ár gcás in Uíbh Ráthach.