Mr. Donncha ? h?allaithe:

Aontaím go huile agus go hiomlán leis an Teachta go bhfuil an cheist seo á seachaint le fada an lá ag Údarás na Gaeltachta agus ag an Roinn Turasóireachta, Cultúir, Ealaíon, Gaeltachta, Spóirt agus Meán. I ndáiríre, caithfear breathnú go cúramach ar an gceist; an bhfuil dochar a dhéanamh d'inmharthanacht na Gaeilge mar theanga phobail sna ceantair Ghaeltachta ina bhfuil fostaíocht á cruthú mar gheall ar an gcineál fostaíochta atá á chruthú nó an easpa tuisceana atá ag cuid de na tionsclaithe agus bainisteoirí seo ar cheist na teanga?

Tá mé ag ceapadh go bhfuil géarghá leis sin. Go ginearálta, tá comhrá náisiúnta ag teastáil uainn sa tír seo ionas go mbeadh díospóireacht ionraic oscailte againn, ní díreach faoi cheisteanna Gaeilge nó ceisteanna Gaeltachta, ach ar cheist na Gaeilge go huile is go hiomlán. Céard a theastaíonn uainn 100 bliain tar éis bunú an Stát agus é mar uaillmhian ionraic ag an Stát an Ghaeilge a athbheochan ar fud na tíre? I ndáiríre, tá comhrá náisiúnta ag teastáil faoi cén fáth nár éirigh leis agus céard atáimid ag iarraidh a bhaint amach anois ag an bpointe ag a bhfuilimid. Caithfimid tosnú as an áit ina bhfuilimid. Ní hé go bhfuilimid ag tosnú as droch-áit. Tá i bhfad níos mó daoine a dheireann go bhfuil cumas sa Ghaeilge acu sa tír ná mar a bhí, abair in 1926. An fhadhb atá ann ná in 1926 bhí beagnach 250,000 duine gur chainteoirí dúchais iad agus anois táimid ag b’fhéidir 20,000, 30,000 nó b’fhéidir 40,000 duine sna ceantair Ghaeltachta a bhféadfaí a rá gur cainteoirí dúchais iad. Tá 40,000 duine ann ar a mhéid agus is ag déanamh áibhéil a bheadh an figiúir sin fiú amháin.

Ag an am céanna, tá difríocht an-mhór idir na cainteoirí dúchais Gaeilge atá sa Ghaeltacht anois ná mar a bhí 100 bliain ó shin. I tosach báire, ní raibh Béarla ar bith ag cuid mhaith de na daoine arbh chainteoirí dúchais iad 100 bliain ó shin, nó ní raibh mórán Béarla acu. Is é sin ceann de na rudaí is mó a bhrúigh an Ghaeilge amach as an nGaeltacht. Theastaigh Béarla le maireachtáil sa tír fiú amháin 100 bliain ó shin agus teastaíonn Béarla i gcónaí. Ar a laghad anois, níl mórán daoine sa Ghaeltacht faoi 60 bliain d’aois nach bhfuil cumas maith Béarla acu. Is cuma cé chomh maith is atá an Ghaeilge acu, tá cumas maith Béarla acu. Feicfimid mo chuid gasúir féin, atá anois sna 20í, lena gcuid cairde. Níl aon bagáiste acu mar a bhí ag daoine 50 bliain ó shin faoin nGaeilge. Níl inti ach teanga cumarsáide nach bhfuil siad ag úsáid an t-am uilig ach tá á húsáid acu nuair atá an comhthéacs ceart. Ní bhíonn aon fhadhb acu bheith ag iompú ó theanga amháin go teanga eile. Is mar cheantair dhátheangacha a fheicimse an Ghaeltacht ag dul chun cinn. Is ceart dúinn béim a chur air sin agus go mbeadh daoine feidhmeach go dhátheangach agus ábalta sa dá theanga. Cibé teanga a fheileann don chomhthéacs nó don ócáid, ba cheart go mbeadh daoine in ann é nó í a úsáid - bíodh sé sa siopa, ag cruinniú, nó ar an bpáirc imeartha agus mar sin de. Más féidir linn daoine sa Ghaeltacht a chumasú le go bhfeicfidís gur buntáiste an-mhór dóibh é go bhfuil siad dhátheangach agus Béarla agus Gaeilge acu, rud an-tábhachtach a bheadh ann. Ar an gcaoi sin, d’fhéadfadh muid bheith ag neartú an muinín atá ag daoine astu féin mar dhaoine dhátheangacha. B’fhearr liom go mbeadh muid dírithe air ar an gcaoi sin.

Ní bheidh ceantair Gaeltachta ann a thuilleadh mar áirteanna nach bhfuil ach teanga amháin á úsáid - is é sin an Ghaeilge á úsáid – mar a bhí i gCois Fharraige nuair a tháinig mé ann. Tá mé 50 bliain anois i mo chónaí i Ceantar an Chnoic i gCois Fharraige. Nuair a tháinig mé ann 50 bliain ó shin le droch-Ghaeilge, d’fhéadfaí rá gur ceantar aonteangach a bhí ann. Is fíorbheagán Béarla a bhí le cloisteáil. Ní hé nár tógadh daoine le Béarla ach Gaeilge an teanga a bhí á labhairt taobh amuigh an t-am uilig. Bhí fíorbheagán Béarla á labhairt. D’fhéadfainn líon na ndaoine a chomhaireamh ar mo dhá lámh nach raibh Gaeilge acu nó nach raibh á húsáid sa cheantar agus is daoine ón taobh amuigh a bhí iontu. Tá sé sin athruithe. Bhí go leor daoine nuair a tháinig mise chun cónaí ann a raibh an-ghráin acu ar an nGaeilge mar gheall nach raibh aon rud eile acu ach Gaeilge. Bhraith siad gur saoránaigh den dara ghrád sa tír seo iad dá bharr. Tá an meon sin imithe agus is rud dearfach é sin. Caithfimid a bheith ag tógáil ar na rudaí dearfacha atá sa Ghaeltacht agus tá go leor rudaí dearfacha ann. Tá daoine oilte anois; tá oideachas ar dhaoine; tá siad ábalta; agus tá siad muiníneach astu féin. Caithfimid a bheith ag tógáil air sin má táimid le dul chun cinn a dhéanamh.