Professor Gear?id ? Tuathaigh:

Is mó léamh atá ar an stair ag Donncha Ó hÉallaithe agus b'fhéidir an bealach atá ann le pobal a shainiú mar a dúradh. Luaigh an tOllamh Ó Giollagáin ansin gur trí ghlúin atá i gceist agus tá tábhacht ag baint leis an méid sin maidir le seachadadh na teanga agus sin é an fáth b'fhéidir gur luaigh mé clós na scoile. Táimid ag caint le pobal ilchineálach agus tá an coiste seo agus na polaiteoirí seo páirteach ansin.

Tabharfaidh mé freagra ar an gceist a chuir an Teachta Aindrias Moynihan, agus is fearr a thuigfidh sé féin é seo. Is féidir le lucht acadúil agus le daoine a bhfuil saineolas acu ar chúrsaí sochtheangeolaíochta, gan dabht ar bith, na laigí agus na heasnaimh atá ag an gcóras staitisticí a aimsiú go héasca maidir le féinthuairisciú agus a leithéid. Ceist a bheadh ag gnáthdhuine le haigne oscailte don cheist a chuir an Teachta ná conas is féidir a rá gur pobal Gaeltachta é seo agus mar sin de. Ní thosnódh sé leis an daonáireamh. Dá thosnódh sé nó sí ag dul isteach i gcomhluadar agus ag seasamh tamaillín ag éisteacht leis an teanga atá i gclós na scoile, ag féachaint cén teanga atá lasmuigh de dhoras an tseipéil san áit a bhfuil pobal creidimh fós daingean sa phobal sin, ag éisteacht leis an teanga atá idir na himreoirí ag Comórtas Peile na Gaeltachta agus ag éisteacht leis an teanga atá san ollmhargadh, ag an duine atá taobh thiar den dheasc agus ag na daoine atá ag siúl síos ag líonadh na gciseán, bheadh tuairim ag an duine sin - neamheolaíoch - cuibheasach tapa faoi cad é nádúr an phobail seo.

Níl mé ag rá nach bhfaighfeá amach sa daonáireamh go bhfuil cumas sa teanga ag 60%, 70% nó 80% de phobal an cheantair sin. Tá leabhar scríofa le déanaí, bunaithe ar nótaí a tógadh i lár na 1960idí ag antraipeolaí a tháinig ar chuairt ar cheann de Ghaeltachtaí na hÉireann. Ní luafaidh mé an ceann mar ní bhaineann sé leis an ábhar seo, ach an tuairim agus an breithiúnas a bhí aici - b'fhéidir go raibh sé géar - ná gur thuig sí tar éis tamaillín go raibh Gaeilge mhaith agus Gaeilge ón mbaile ag an-chuid den bpobal, ach dúirt sí, in aon áit phoiblí a ndeachaigh sí isteach iontu, ní raibh an teanga le chlos, ach ag an bhfíorbheagán, má bhí sí le clos ar chor ar bith.

An rud seo faoi féinthuairisciú ar chumas, cleachtas laethúil agus a leithéid, níor mhór an obair sa ghort, mar a dhéanfadh antraipeolaí, le do chluas agus le haigne oscailte ag dul isteach i bpobal. Sa chás go bhfuil pobal an-bheag ann is ceist íogair í ar dhaoine atá ar an imeall agus ar daoine atá anseo agus ansiúd. Straitéis teanga atá i gceist ag an Seanadóir Kyne agus táim an-thuisceanach ar an rud atá aige. Tá rangú le déanamh ar na pobail éagsúla chun iad a neartú. "Gréasán" an focal a bhí ag Donncha Ó hÉallaithe agus is amhlaidh atá i gceantair uirbeacha don chuid is mó ach má thosnaíonn pobal ag seachadadh na teanga ó ghlúin go glúin agus má tá bonneagar sóisialta agus caidrimh an phobail sin go hiomlán nó go príomha trí Ghaeilge i gcúrsaí gnó, i gcúrsaí siamsaíochta, i gcúrsaí peile, i gcúrsaí spóirt nó eile, cén fhad a thugann sé tairseach áirithe a shroicheadh ionas gur féidir pobal teanga a thabhairt ar phobal dá shórt?

Tá an rud a luaigh an tOllamh Ó Giollagáin faoi ó ghlúin go glúin cinniúnach anseo ach mar dhuine nach saineolaí sochtheangeolaíochta mé, an cheist a chuirfinn ná má théann tú isteach i bpobal daoine, cé a déarfaidh nach pobal Gaeltachta é seo? Déanann an gnáthphobal a fheiceann comhartha ar thaobh an bhóthair "An Ghaeltacht" agus a stopann an carr agus a théann isteach ag lorg cupán caifé, nuair a thosnaítear ag caint le daoine nó ag imirt cluiche peile, suas a n-aigne an-tapa. Bíonn breithiúnas cuibheasach cóir acu ar cé acu an bhfuilid i bpobal teanga nó nach bhfuil.