Éamon Ó Cuív (Galway West, Fianna Fail) | Oireachtas source

Go minic, tá sé deacair cumhachtaí a bhaint den státchóras. Cuirfidh an dream a bhfuil na feidhmeanna acu i láthair na huaire ina aghaidh go dóite. Ar an mbunús sin, bíonn ort tosaíochtaí a shocrú agus a rá cén chuid is tábhachtaí. An chéad cheist atá agam ná dá mbeadh ar na finnéithe dhá chumhacht bhreise a roghnú, cén péire a roghnódh siad? An roghnódh siad pleanáil tithíochta nó rudaí eile ar fad cosúil le infreastruchtúr? Céard iad an dá cheann a roghnódh siad?

Bhí moladh amháin ann go dtoghfaí duine ó na hoileáin. Má dhéantar sin, is duine as na hOileáin Árann a thoghfar chuile uair. Cé acu ab fhearr: go mbeadh duine tofa ó na hoileáin nó go mbeadh dualgas ar an Aire duine a bhfuil buanchónaí orthu ar oileán a ainmniú ar an mbord? B’fhéidir go bhféadfadh na finnéithe an cheist sin a rangú.

D'ardaigh an tOllamh Ó Thuathaigh ceist a bhí thar a bheith tábhachtach. Tá mé idir dhá chomhairle faoi fhreagra na ceiste.

Is é an fáth go raibh B2 á lua agam – phléigh mé é seo leis an Aire – ná go gcaithfear a chinntiú go bhfuil daoine a bhfuil Gaeilge chumasach acu ar bhord an údaráis ach ag an am céanna, is cineál cáilíochta acadúla é B2. Bheadh faitíos orm nach mbeadh go leor cainteoirí dúchasacha agus gníomhaithe pobail lan-Ghaelach in ann B2 a bhaint amach agus b’fhéidir nach mbeadh sé bainte amach in am acu.

Sílim gur luaigh an tOllamh Ó Thuathaigh “a chomhionann”. Cén bealach a chuirfí srian le céard é atá sa chomhionann agus leis an sleamhnú a dhéantar i gcás cáilíochtaí Gaeilge i gcónaí? An bhfuil machnamh déanta air sin? B’fhéidir gur cheist mífhéaráilte í. Dá mbeadh machnamh déanta nó mura bhfuil sé déanta inniu, b'fhéidir go mbeadh moltaí aige ar an gcaoi lena bhféadfadh duine, dá dtiocfá ar an dara bealach - feicim go bhfuil sé tarraingteach – nach dtarlódh an rud an rud a tharla cheana: “Ah sure, beidh seiceáil ar ball".

Má tá cáilíocht Ghaeilge le bheith ann, an bhfuil gach uile dhuine ar an tuairim gur cheart go mbeadh coinneáil go mbeadh cónaí ar an duine sa Ghaeltacht le seasamh i dtoghchán an údaráis? Bheadh sé an-neamhghnách. Ní gá cónaí i nDáilcheantar le seasamh i dtoghchán Dála. Ní dóigh liom go gcaitear a bheith i gcónaí sa cheantar in aon toghcháin eile. Go hiondúil, tá sé an-deacair é a dhéanamh taobh amuigh den cheantar ach is féidir é a dhéanamh. Sa chás seo, áfach, ní bheidh an fhadhb a bhí ann cheana go raibh daoine a raibh beagáin Gaeilge a dtofa. Ag glacadh leis go mbeidh cáilíocht Ghaeilge acu, ní bheidh an rogha sin ann. Bheadh sé spéisiúil tuairim a fháil. Seo iad na rudaí praiticiúil a théann isteach i mBille.

Tá ceist spéisiúil eile maidir le páirtithe. Ní raibh aon pháirtí riamh go hoifigiúil i dtoghchán Údarás na Gaeltachta. Má bhreathnaítear ar an bpáipéar ballóide, ní raibh aon pháirtí riamh luaite. Go neamhoifigiúil, bhíodh cruinnithe ag páirtithe agus chuirfidís daoine chun cinn ach níl aon soláthar dó sin sa reachtaíocht. Sheas siad mar Neamhspleáigh. Ar lámh amháin, má deirtear go gcaithfidh na páirtithe 40% de mhná na Gaeilge a chur suas le cothromaíocht inscne a choinneáil agus ar an taobh eile den scéal, má thugtar páirtithe isteach ann, beidh na páirtithe ag déanamh amach gurbh fhearr dóibh iad ar fad a rith mar Neamhspleáigh, scun scan ar an gcoinníoll sin. Baineann an rud i dtoghchán Dála le hairgead ó na páirtithe sa Dáil. Is é sin an chaoi go chuirtear iallach ar dhaoine iad ar fad a chur ar aghaidh agus go gcuirtear an soláthar sin i bhfeidhm. Tá go leor rudaí beaga casta anseo.

Bhí mé ag éisteacht go réasúnta cruinn agus is dóigh liom gur luadh rudaí maidir le creimeadh. Tá dhá chúis le creimeadh teanga ó mo thaithí sa Ghaeltacht. Is é an chéad cheann na daoine le Gaeilge a roghnaíonn chun Béarla a labhairt lena ngasúir agus níl dada is féidir le haon duine a dhéanamh faoi sin ach iarracht a dhéanamh dul i gcion ar dhaoine go bhfuil siad ag goid rud éigin ó na gasúir, is é sin, saibhreas teanga. Déanann go leor Gaeilgeoirí atá ina gcónaí taobh amuigh den Ghaeltacht an rud ceannann céanna. Bíonn sé deacair uaireanta.

Tá an dara rud atá ina thionchar ollmhór ar láidreacht na Gaeltachta ar rud eile a bhfuil sé an-deacair aon rud a dhéanamh faoi. Chonaic mé daoine ag sárú na fadhbanna seo ach tá sé deacair. Is é an rud ná an méid daoine a bhogann isteach san áit mar pháirtnéirí. Cibé cén rud faoi phleanáil agus na rudaí sin ar fad - is féidir iad sin a smachtú - tá sé an-deacair an dara ceann a smachtú. Níor cheart é a chur faoi smacht. Tá an ceart ag daoine a rogha páirtnéara a bheith acu. Mar dhuine atá ina chónaí sa Ghaeltacht - áirím féin mar dhuine Gaeltachta faoin am seo, cosúil Donncha Ó hÉallaithe - ag breathnú thart orm féin, feicim dúshlán ollmhór. Feicim daoine óga ag teacht isteach sa chlinic agus beirt acu ann agus deireann duine amháin, “Labhróidh mé Béarla mar níl aon Ghaeilge ag mo pháirtnéir”. Is ceann de dhúshláin na Gaeltachta é sin agus dúshláin pleanála teanga. Bheadh spéis agam a fháil amach cé chomh mór agus a cheapann na finnéithe go bhfuil sé sin mar dhúshlán. Maidir leis an teip atá ann go dtí seo, in áiteanna, a chur ina luí ar dhaoine go bhfuil Gaeilge acu; an saibhreas sin a thabhairt ar aghaidh go dtí an chéad ghlúin eile agus grá don teanga a thabhairt ar aghaidh, cé chomh mór agus atá sé sin ina dhúshlán, sa bhreis ar na dúshláin eile atá luaite agus atá soiléir?