Mr. Tomás Ó Ruairc:

Bíonn teagmháil an-rialta againn leis na hollscoileanna, ar an gcéad dul síos, tríd an bpróiseas athbhreithnithe ar na cúrsaí chun na gaiscí uile a thaispeáint don chomhairle go bhfuil siad ag comhlíonadh na gcaighdeán a leagadh síos le haghaidh na gcúrsaí ar fad. Ach mar a thuigeann an comhchoiste, bíonn an-teagmháil le bliain go leith anuas, maidir le tacaíocht a chur ar fáil do scoileanna ionadaithe a fháil agus solúbthacht a thabhairt isteach sna cúrsaí ar fad, na cinn lán-Ghaeilge san áireamh. Tá ceann ag an Institiúid Oideachais Marino, is é sin an BA trí mheán na Gaeilge. Tá siad ag tógáil solúbthachta isteach le go mbeadh daoine ar fáil chun ionadaíocht a chur ar fáil de réir mar a d’fhéadfaí.

Má tá duine á mhealladh i dtreo scoileanna lán-Ghaeilge, cuireann An Chomhairle um Oideachas Gaeltachta agus Gaelscolaíochta, COGG, cúrsa ar fáil, uair sa bhliain ar an meán, chun díriú ar an gceist a d’ardaíodh, is é sin le rá, feabhas a chur ar chumas múinteoirí ábhair a mhúineadh trí Ghaeilge. An bhféadfaí cur leis sin? D’fhéadfaí, ar ndóigh, ach ar a laghad tá an soláthar sin ann.

Bhunaigh Institiúid Oideachais Marino BA trí mheán na Gaeilge dírithe go huile is go hiomlán ar riachtanais na hearnála lán-Ghaeilge. Tá an mháistreacht ghairmiúil san oideachas ag Ollscoil na hÉireann, Gaillimh. Ar ndóigh, tá na hollscoileanna uile a bhfuil na cúrsaí iarchéime acu tar éis dlús a chur leis an bhfócas a dhíríonn siad isteach ar riachtanais na scoileanna.

Go stairiúil, bhí an tuiscint sa chóras nach raibh múinteoirí ag teacht amach as na cúrsaí sin a mbeadh na hábhair chuí acu chun freastail ar riachtanais na scoileanna. Tá sé sin feabhsaithe le cúpla bliain anuas ag an leibhéal iarchéime, an máistir gairmiúil san oideachas, MGO, mar a thugtar air i nGaeilge, san áireamh. Tá na hiarrachtaí sin tosaithe ag an gcóras. Thug muidne creidiúnú don chúrsa sin in Institiúid Oideachais Marino mar a thug muid do na cúrsaí oideachais do na múinteoirí ar fad. Is tús iad, is dóigh, agus tiocfaidh mé ar ais ar sin.

Maidir le bunscoil agus meánscoil agus an bhfuil siad ullmhaithe mar is cuí do riachtanais na hearnála lán-Ghaeilge, tá siad ullmhaithe mar is cuí do riachtanais an chórais oideachais ar an gcéad dul síos. Má thugtar aghaidh, agus is é sin an fáth a luann muid é san aighneacht agus san aitheasc, ar an gcóras ionduchtúcháin, Droichead, tá sé sin an-tábhachtach agus tá aiseolas faighte ann ó earnáil na Gaelscolaíochta a chur fáilte ar leith roimh an scéim sin. Cuireann sé ar chumas na scoileanna, don chéad uair riamh, foghlaim na múinteoirí nuacháilithe a chur in oiriúint dá riachtanais féin.

An córas a bhí ann go stairiúil ná an cur chuige profa inar tháinig cigire isteach, rinneadh dhá chuairt ar an múinteoir, díríodh isteach ar riachtanais ar leith agus bhí an cigire sásta nó míshásta leis ag an deireadh. Anois, tá Droichead ar bun, is é sin foireann múinteoirí lonnaithe sa scoil a thuigeann comhthéacs na scoile, an meántheagasc san áireamh. Nuair a leaindeálann múinteoir nuacháilithe isteach an doras an chéad lá, deireann an fhoireann seo an chaoi a bhfuil siad ag múineadh sa scoil agus na riachtanais atá acusan. Caithfidh múinteoir nuacháilithe sa chás sin réimse foghlamtha ar leith a roghnú dó nó di féin i gcomhairle leis an bhfoireann múinteoirí sin ar bhealach a bheadh oiriúnach do riachtanais lán-Ghaeilge na scoile.

Sin dul chun cinn mór atá déanta. Ar bhealach íorónta, is scéim ghinearálta í. Tá sí dírithe ar an gcóras scolaíochta ar fad ach, a bhuíochas leis sin, cuireann sé ar chumas earnáil Ghaelscolaíochta foghlaim múinteoirí a mhúnlú in oiriúint dá riachtanais féin. Tá sé sin ráite go díreach linn ón earnáil sin le blianta anuas.

Maidir le foghlaim leanúnach, an bhfuil na sluaite ag triail air seo? Níl na figiúirí agam os mo chomhair anseo. Tá an soláthar ar fáil ag COGG agus caithfimid ar fad fáilte a chur roimhe sin. I mo thaithí féin, chaith mé cúig bliana ag obair in earnáil oideachais múinteoirí agus bhunaigh mé cúrsa roghnach ag iarraidh múinteoirí i m’ábhar oide a mhealladh i dtreo na hearnála. Ní raibh aon mheasúnú ar an gcúrsa sin. Ní raibh aon mharcanna ag dul dó. Murab ionann agus a raibh mé ag súil leis, sin an chúis gur tháinig daoine isteach ar an gcúrsa. Bhí deis acu socrúcháin scoile ar leith a dhéanamh i scoileanna lán-Ghaeilge.

Mar a thug ceist an Teachta Moynihan le fios, is ó earnáil an Bhéarla a tháinig siad mar ábhair oidí agus bhí go leor tuairimíocht acu faoi earnáil na Gaelscolaíochta, cé go mb’fhéidir nach raibh mórán bunúis léi. Nuair a fuair siad an deis, gan aon rud ag brath air ó thaobh marcanna de, tamall a chaitheamh i seomra ranganna Gaelscoileanna, thuig siad gur féidir é seo a dhéanamh agus, níos tábhachtaí fós, thuig siad an caighdeán Gaeilge a bhí de dhíth. Tháinig siad amach as an gcúrsa roghnach sin ag smaoineamh ar an dá bhliain a bhí fágtha acu ina gcúrsa agus ar an bhfíric dá mba rud é go raibh siad ag iarraidh a ndeiseanna fostaíochta a neartú, agus leis an gcaoi a bhfuil na huimhreacha ag dul ag an mbunscoil, thuigfí cén fáth go mbeidís ag iarraidh é sin a dhéanamh, go gcaithfidís é sin a chur ar a gcumas le go mbeidís in ann freastal ar na scoileanna.

Tá smaointe mar sin sa chóras. Tá daoine ag iarraidh iad a mhealladh i dtreo na hearnála. Mura bhfuil na sluaite ag triail, caithfimid ar fad an cheist a chur cén fáth. Bunaithe ar mo thaithí féin, is easpa féinmhuiníne agus tuisceana ar riachtanais na hearnála atá ann. Cén chaoi a bhféadfaimis mar chomhairle, ollscoileanna agus mar scoileanna comhpháirtíochtaí a bhunú idir na hollscoileanna agus na scoileanna féin le deiseanna mar sin a chur ar fáil d’ábhair oidí? Léiríonn an taithí, má chuireann muid na deiseanna ar fáil dóibh go mbeidh siad níos oscailte roimh dheiseanna a lorg san earnáil sin.

Maidir leis na bealaí clárúcháin agus ceist an phá, ní bhaineann sé sin i ndáiríre le ceist an mheántheagaisc. Baineann sé sin leis an mbealach clárúcháin, is é sin le rá, go bhfuil bealach a haon, a dó a trí nó a ceathair ann, bunscoil, iar-bhunscoil, breisoideachas agus eile, mar is dóigh go dtugtar ar bhealach a ceathair. Más ábhar oide thú ar chúrsa iarchéime agus bunchéim agat, tá tú in ann clárú ar bhealach a ceathair. Tá tú cláraithe leis an gComhairle Mhúinteoireachta ach níl na cáilíochtaí cuí agat don earnáil, bíodh sé i mbunscolaíocht nó in iar-bhunscolaíocht. Sin an fáth a dtagann ceist an phá isteach. Ní bhaineann sé le ceist an mheántheagaisc.