Aengus Ó Snodaigh (Dublin South Central, Sinn Fein) | Oireachtas source

Labhair mé ar an gceist seo nuair a bhí an leasú eile mar gheall ar An nGarda Síochána á phlé againn ach sin cúpla mí ó shin ag an staid seo. Tá súil agam nach mbeidh cúpla mí eile i gceist. Rinne mé trácht ar an tuairisc ó Choimisiún na Gaeltachta agus tá sé an-soiléir gur aithin siadsan díreach an fhadhb atá ann anois, sé sin, nach raibh go leor gardaí ann chun seirbhís a thabhairt do cheantair Ghaeltachta trí Ghaeilge. Dhein siad cinneadh ag an am iarracht a dhéanamh:

In the case of the Gárda Síochána, all native Irish Speaking Gárdaí, all Gárdaí with the Fáinne qualification in Irish, and others with a good knowledge of the language, should be transferred, forthwith, to the Gaeltacht, concentrating, in the first instance, on Court districts in which there is an Irish Speaking Justice (Gárdaí without a knowledge of Irish should not be mixed with them) ...

Sin an coimisiún ag aithint na faidhbe ach lean siad ar aghaidh agus dhein siad iarracht déileáil leis an bhfadhb nach raibh siad in ann teacht ar go leor gardaí nó oifigigh le Gaeilge. Dúirt siad, “Steps should be taken to select some of the most intelligent and diligent members of the Gárda, who are Native Speakers, for training as Officers for those Districts.” Luaigh siad “special grants” for those in Gaeltacht areas, le “Sergeants and Higher Ranks” ag fáil 10% on scale pay agus “Ranks lower than Sergeant” ag fáil 5%. Bhí siadsan ag déanamh idirdhealú ach is idirdhealú maith a bhí ann mar bhí siad ag iarraidh cinntiú go raibh dualgas an Stáit i leith na saoránach á chlúdach acu. Is féidir cinntí a dhéanamh sa ghnáthshaol nach mbeadh sé seo inghlactha, chun an teanga dhúchasach a chosaint agus chun cearta daoine a aithint i gceart. Dúirt an coimisiún:

There would appear to be a sufficient number of Gárdaí, with at least a fair speaking knowledge of Irish, to staff the Irish Speaking Districts. It is clear, however, from the evidence put before the Commission that, in Court work at any rate, the responsibility of the Gárdaí and the necessity for precision and efficiency are such that the non-Native Speaker does not attempt to use Irish officially.

Chuaigh sé ar aghaidh ag rá go raibh fadhb ann daoine a earcú. Bhí muidne ag caint faoi dhaoine a earcú don státchóras i gcoitinne. Deir an tuairisc:

Evidence was given that early in 1923, 500 recruits from the Gaeltacht were called for, but that no recruits came forward in response. This failure was no doubt due to the disturbed state of the country at the time ...

In 1923 bhí a lán de na ceantair Ghaeltachta díreach ag teacht amach nó i lár an Chogaidh Cathartha so, dar ndóigh, ní raibh mórán measa ag lán dóibh siúd sa Ghaeltacht ar an Stát nua. B‘fhéidir gur deacracht a bhí ansin ach tá an Cogadh Cathartha thart le beagnach 100 bliain. Tá gardaí agus daoine óga ann gur féidir cur isteach ar phoist sa Gharda Síochána.

Seo an cheist a bhí muid chun a chur ar an gCoimisinéir, Drew Harris, nuair a bhí sé le bheith os comhair an choiste. Tá súil agam go dtarlóidh sé sin arís amach anseo. Bhí muid chun fiafraí cad iad na nithe agus na gníomhartha atá á dhéanamh aige agus ag an eagras i gcoitinne chun cinntiú, ní hamháin go bhfuil Gaeilgeoirí laistigh den fhórsa ach go bhfuil siad ag mealladh daoine le Gaeilge ón nGaeltacht nó lasmuigh den Ghaeltacht. Is cuma liomsa cá as a dtagann siad ach go bhfuil Gaeilgeoirí ann atá inniúil ar an nGaeilge agus ar an nGaeilge ar leith lena bhfuil gá sna cúirteanna go minic mar gharda ag tabhairt fianaise. Caithfidh sé sin tarlú.

Tuigim an méid atá an Teachta Ó Cuív ag rá ó thaobh teorainneacha na Gaeltachta agus go bhfuil fadhbanna ann mar go bhfuil cathair na Gaillimhe beagnach clúdaithe leis sin. Más gá, ba chóir go mbeadh Gaeilgeoirí ar fad sna stáisiúin sin chomh maith. Ba chóir go mbeadh muid ag déanamh iarrachta agus fiú go mbeadh na gardaí atá ann ag foghlaim na Gaeilge ar luas nó i mbealach i bhfad Éireann níos tapúla ná mar atá siadsan atá sa Gharda Síochána cheana féin ag foghlaim faoi láthair. Ní chóir go mbeadh an scéal mar atá sé faoi láthair, gan Gaeilge ar bith ag roinnt de na gardaí.

Thar na blianta tá mise tar éis déileáil leis a lán gardaí i mo stair polaitiúla agus ní raibh fiú tuiscint ag an chuid is mó acu conas ainm agus seoladh a lorg uaim i nGaeilge nó conas iad a scríobh i nGaeilge. Sin bunleibhéal Gaeilge gur chóir go mbeadh acu ón mbunscoil, ní fiú ón meánscoil. Tá fadhb bhunúsach ann sa chóras oideachais nuair atá daoine ann nach féidir leo fiú an bun-rud a dhéanamh. Tá siad ag dul isteach sa Gharda Síochána agus ag déileáil leis an bpobal agus níl siad in ann fiú an méid sin a bheith acu. Tá sé sin ag tarlú laistigh den Ghaeltacht fiú ag an staid seo. Fuair muid an fhianaise sin. Fuair an Coimisinéir Teanga í agus thóg sé breis agus dhá bhliain ar fhórsa An Gharda Síochána freagra ceart a chur chuige faoin gceist seo. Sin an fáth go raibh muidne ag iarraidh, trí na leasuithe seo, go mbeadh dualgais níos mó sa reachtaíocht agus go mbeadh aitheantas níos mó ar an bhfadhb atá ann maidir leis An nGarda Síochána. Tá sé beagnach 100 bliain d’aois anois agus tá na fadhbanna bunúsacha céanna acu agus a bhí ann ar dtús báire.