Aengus Ó Snodaigh (Dublin South Central, Sinn Fein) | Oireachtas source

Tairgim leasú Uimh. 170:

I leathanach 21, idir línte 24 agus 25, an méid seo a leanas a chur isteach: “(5) Déanfaidh an Coiste Comhairleach suirbhéireacht ar inniúlacht sa Ghaeilge sa státseirbhís gach 5 bliana ó bhunú an Choiste, agus cuirfidh siad torthaí na suirbhéireachta faoi bhráid an Aire agus Chomhchoiste Oireachtais na Gaeilge, na Gaeltachta, agus Phobal Labhartha na Gaeilge, agus déanfaidh siadsan imscrúdú ar na nithe seo a leanas:

(a) líon na státseirbhíseach atá inniúil sa Ghaeilge;

(b) caighdeán inniúlachta na státseirbhíseach atá inniúil sa Ghaeilge;

(c) líon na státseirbhíseach a labhraíonn Gaeilge san ionad oibre;

(d) caighdeán na Gaeilge atá á húsáid san áit oibre;

(e) na seirbhísí atá ar fáil don phobal trí Ghaeilge; agus

(f) caighdeán na Gaeilge sna seirbhísí sin atá á gcur ar fáil trí Ghaeilge.”.

Is ceann simplí go leor é seo. D'aontaigh gach duine gur chóir go mbeadh spriocanna agus pleananna Gaeilge bunaithe ar thaighde. Dúirt iarchathaoirleach Fhoras na Gaeilge, Pól Ó Gallchóir, ina aitheasc don choiste, go mbeadh sé tábhachtach taighde a dhéanamh go luath lena chinntiú gur féidir na spriocanna sin a bhaint amach agus clocha míle a leagan síos ina leith. Ní léir cén taighde a bheidh i gceist ag an gcoiste comhairleach agus pleananna á n-ullmhú seachas gur féidir leis an gcoiste taighde a sheoladh nó a choimisiúnú chun a aidhmeanna a chomhlíonadh. Tá gá le sonraí faoin saghas taighde atá i gceist i leasú Uimh. 184 atá molta ag an Aire.

Ní dhéanann an coiste comhairleach faisnéis a thabhairt don Aire ar líon na nGaeilgeoirí atá earcaithe go dtí go bhfuil an bhliain 2030 bainte amach. Mar sin, ní bheadh deis ag an gcóras lochtanna a leasú agus iad a chur i gceart go dtí go bhfuil sé ródheireanach an sprioc faoina bhfuil daoine ag caint - 20% faoi 2030 - a shroicheadh.

Faoin leasú seo, bheadh ar an gcoiste comhairleach suirbhéireacht a dhéanamh gach cúig bliana ar na nithe seo a leanas: líon na státseirbhíseach atá inniúil sa Ghaeilge agus a gcaighdeán inniúlachta; líon na státseirbhíseach a labhraíonn Gaeilge san ionad oibre; na seirbhísí atá ar fáil don phobal trí Ghaeilge; agus caighdeán na Gaeilge sna seirbhísí sin. Is féidir a leithéid de sin a dhéanamh le foirm nó daonáireamh de shórt éigin laistigh den státseirbhís. Tríd an eolas seo a bhailiú, bheadh an coiste comhairleach atá i gceist ag an Aire Stáit in ann a fháil amach an bhfuil na seirbhísí cuí á soláthar, cad atá in easnamh, cén saghas caighdeáin Ghaeilge atá i gceist agus, mar sin, cad atá de dhíth sa phlean náisiúnta nua chun spriocanna a bhaint amach. Cuirfidh an coiste na torthaí seo os comhair an Aire, dar ndóigh, agus os comhair an chomhchoiste atá againn sa Dáil. Is é an sórt oibre céanna a bhí á dhéanamh ag an gcomhchoiste sa Dáil dheireanach.

Le linn dó a bheith ag labhairt leis an gcomhchoiste agus muid an plé an sprioc sin, 20% faoi 2030, dúirt an Coimisinéir Teanga, Rónán Ó Domhnaill, gur:

... mhol mise i gcónaí ná go mbeadh aon sprioc a bheadh leagtha síos bunaithe ar thaighde nach bhfuil déanta go fóill. D’fhéadfaí a rá go bhfuilimid ag obair i bhfolús gan an taighde sin a dhéanamh.

Léirigh an t-oifigeach pleanála teanga i dTobar Dhuibhne, John Prendergast, cad atá ag teastáil in aighneacht a sheol sé chugainn. Dúirt sé go bhfuil gá le suirbhé cuimsitheach a dhéanamh i measc státseirbhíseach maidir lena n-inniúlacht sa Ghaolainn chun go mbeadh seirbhís chuí agus tapa ann chun freastal as Gaolainn a thabhairt. Dúirt sé nár leor an leithscéal nach bhfuil duine le Gaolainn ar fáil a thuilleadh chun an cheist a fhreagairt. Uaireanta, bíonn go leor daoine le Gaolainn maith ag obair sna Ranna ach, toisc ceal deiseanna í a úsáid nó ceal reáchtáil ceart, ní ardaítear ceist chumais sa Ghaolainn minic go leor agus sáraítear cearta bunreachtúil saoránach dá réir.

Luaigh mé tuairisc Choimisiúin na Gaeltachta ó 1925 cheana. Ní raibh riomhairí ná a leithéid ann i 1925 ach rinne an choimisiúin special census of the Gaeltacht. Laistigh den tuairisc, tá táblaí difriúla ann, ceann dar teideal Returns of Irish Speakers in the Civil Service and Gárda Síochána, agus a lán rudaí eile dá shórt ina measc. Má raibh siad in ann a leithéid a chur le chéile in 1925, is féidir linn déanamh cinnte de go mbeadh a leithéid ag tarlú ar a laghad gach cúig bliana chun gur féidir eolas a bheith againn agus é a úsáid mar shlat tomhais don obair atá romhainn.