Aengus Ó Snodaigh (Dublin South Central, Sinn Fein) | Oireachtas source

Tairgim leasú Uimh. 157:

I leathanach 21, línte 12 agus 13, “beidh aird ag an gCoiste Comhairleach ar” a scriosadh agus “cinnteoidh an Coiste Comhairleach” a chur ina ionad.

Rinne mé dearmad filleadh ar leasú Uimh. 157 agus mé ag smaoineamh ar na cinn dheireanacha. Is é an rud atá i gceist i leasú Uimh. 157 ná go bhfuilimid ag déanamh iarrachta déileáil leis an méid a bhíomar ag caint faoi níos luaithe faoi na téarmaí: “beidh aird ag” agus “féadfaidh” agus go bhfuilimid ag iarraidh é sin a athrú go dtí “cinnteoidh” agus “déanfaidh” agus téarmaí dearfacha a dhéanamh díobh. Dúirt Pól Ó Gallchóir, cathaoirleach Fhoras na Gaeilge, nuair a bhí seisean os comhair Chomhchoiste na Gaeilge, na Gaeltachta agus Phobal Labhartha na Gaeilge roimh an Nollaig, gurbh é tuairim an Fhorais go bhféadfaidh an Bille a láidriú dá mbeadh athrú sa teanga a chinnteoidh gníomh. Mar shampla tá an téarma “aird” in úsáid go minic sa Bhille in ionad téarma níos soiléire a thagródh don dualgas.

Déanann na leasuithe Uimhreacha 157 agus 158 iarracht an fhoclaíocht seo a láidriú ar dhá shlí éagsúla. I gcás leasú Uimh.157, "cinnteoidh" an coiste comhairleach na cuspóirí atá luaite in áit go mbeidh "aird" aige orthu sin agus is é seo a mhol Conradh na Gaeilge.

I gcás leasú Uimh. 158, léirítear go mbeidh na cuspóirí seo ag an gcoiste in áit nach mbeadh ach aird ag an gcoiste orthu. Mura bhfuil ann ach go mbeidh aird ag an gcoiste ar an gcuspóir, is féidir aird a thabhairt dóibh agus ansin iad a shéanadh, nó neamhaird a dhéanamh orthu i ndeireadh thiar thall.

Tá sé tábhachtach, go háirithe toisc nach bhfuil anseo ach bunchuspóirí don phlean. Má dhéanfar plean a ullmhú agus mura leagtar amach bealach chun na cuspóirí seo a bhaint amach ní fiú cuspóirí a chur sa Bhille. B’shin an fáth gur chóir go mbeadh an fhoclaíocht daingean sa chás seo. Maidir le leasuithe Uimhreacha 159 go dtí 160, agus tá ceann ag na Teachtaí Ní Gabhann agus Ní Chonghaile freisin, is é an rud is mó atá in easnamh sa Bhille mar a dúirt mé cheana ná spriocdháta nó sprioc fiú. Faoi láthair níl ach cuspóir amscaí sa Bhille, mar a deirtear ann:

...na seirbhísí a sholáthraíonn comhlachtaí poiblí trí mheán na Gaeilge a mhéadú, ag féachaint go háirithe do sheirbhísí a sholáthraíonn comhlachtaí poiblí i Limistéir Pleanála Teanga Ghaeltachta, i mBailte Seirbhíse Gaeltachta agus i Líonraí Gaeilge.

Ba chóir go mbeadh gach seirbhís curtha ar fáil sa Ghaeltacht trí Ghaeilge agus go mbeadh sé ina bhunchuspóir ag an mBille seo agus mar bhunús ag an bplean náisiúnta de chuid an choiste comhairligh é sin a chur faoinár mbráid. Má tá seirbhísí riachtanacha Stáit á chur ar fáil trí Bhéarla amháin sa Ghaeltacht tá an Stát ag déanamh Béarlú ar an nGaeltacht. Luaigh mé na samplaí níos luaithe agus is féidir liom dul siar ar shamplaí eile. Tá Teachtaí anseo ón nGaeltacht atá in ann samplaí a thabhairt don sórt brú ón mBéarla a bhíonn ann go minic ó na comhlachtaí Stáit. Léiríodh an méid sin i dtuarascáil Choimisiún na Gaeltachta sa bhliain 1925, a dúirt ag an am:

In order fully to understand it, one has only to visualise a Gárda Síochána barracks of English Speaking Gárdaí in the centre of an Irish Speaking district; or a Post Office, in which no one speaks Irish, in an Irish Speaking village; or a non-Irish Speaking official of the Department of Agriculture, or of the Land Commission, or of the Customs and Excise, operating amongst an Irish Speaking population. These officials are direct agents in the spreading and establishment of English. Their most potent effect is that they give those who speak Irish traditionally the idea that, even now under an Irish Government, the Irish language is a mark of inferiority, and a sign of backwardness and of want of prosperity. As long as the inability of officials in the Gaeltacht to do their business in Irish continues, so long will continue unchecked the tendency among Irish Speaking parents to speak English to their children.

Scríobhadh é seo in 1925, is é sin beagnach 100 bliain ó shin. D’aithin an coimisiún sin ceann de na bunfhadhbanna agus táimid ag iarraidh an fhadhb seo a tharla ó shin a réiteach agus tréaslaím leis an Aire Stáit toisc go bhfuil an Bille os ár gcomhair ach níl sé láidir go leor chun déileáil leis an toradh atá tagtha sa chéad bliain ón am sin, nuair a bhí an Ghaeltacht i bhfad Éireann níos láidre agus níos mó. Téann an Coimisiún ar aghaidh lena rá:

The Commission considers it essential that non-Irish Speaking officials in the Gaeltacht should be replaced by competent Irish Speaking officials.

Is é sin an moladh a bhí acu. Níl an moladh sin sa Bhille seo. Níl an moladh ann, fiú amháin, go mbeadh an tseirbhís curtha ar fáil. Táimid ag rá go mb’fhéidir go mbeidh sé ann am éigin amach anseo, más féidir linn, ag brath ar pé cur chuige a bheidh ag pé rialtas. Má tá an Rialtas ag moladh do dhaoine sa Ghaeltacht iompú ar an mBéarla chun seirbhísí bunúsacha a úsáid, déanann sé sin praiseach den obair pleanála teanga atá ar siúl ag oifigí, coistí deonacha, Údarás na Gaeltachta agus ag pobal na Gaeltachta ar fad agus ar bhealach amháin is cur amú airgid é an pleanáil teanga má tá an Stát féin ag brú an Bhéarla chun cinn ó na seirbhísí sláinte, ón nGarda Síochána, nó ó aon rannóg eile. Is e sin atá ag tarlú.

Léirigh oifigigh pleanála teanga le hÉirinn agus le tuismitheoirí na Gaeltachta, na saineolaithe ar an talamh, cé chomh riachtanach is atá sé an sprioc seo a bheith ann, le linn dóibh a bheith ag déanamh cáineadh ar an Aire Stáit as neamhaird a bheith á dhéanamh aige ar a n-éilimh.

Tá litreacha scaipthe ar gach uile Theachta ar an gcoiste seo uathu. Tá a fhios agam go raibh cruinniú ag an Aire Stáit leis na hoifigigh pleanála teanga ní ró-fhada ó shin agus bhí siadsan ag caint ar thoradh an chruinnithe sin ó shin. Caithimid a bheith an-dian agus daingean maidir leis an gcur chuige atá i gceist againne maidir leis na leasuithe seo.