Aengus Ó Snodaigh (Dublin South Central, Sinn Fein) | Oireachtas source

Táim tar éis déileáil cheana féin leis na leasuithe Uimh. 133 go 139, go huile, nó le pé cinn a bhaineann liom sa ghrúpa sin. Níor dhéileáil mé le leasú Uimh. 143 i m'ainm go fóill. Níor chóir go mbeadh sé gafa leis na leasuithe eile ós rud é go bhfuil na cinn eile ag déileáil leis an struchtúr. Is leasú iomlán difriúil atá i gceist anseo a bhaineann leis na comhaltaí. Nuair a bheidh an tAire i mbun na gcomhaltaí a cheapadh don choiste comhairleach seo, an gcinnteoidh sé go mbeadh taithí agus saineolas áirithe acu siúd maidir le soláthar nó éileamh ar sheirbhísí trí mheán na Gaeilge, pleanáil teanga, bainistiú athraithe, riarachán poiblí nó taighde agus go mbeidh cothromaíocht chuí idir fhir agus mhná i gcomhaltas an choiste? Níl aon cheann de na forálacha sin leagtha síos. Tá roinnt daoine á rá nár chóir dúinn gach rud a leagan síos go sonrach. De bharr go bhfuilimid tar éis a bheith ligthe síos chomh minic sin ó thaobh na Gaeilge de, is cóir go mbeimis ag leagan gach uile rud síos chomh sonrach agus is féidir linn, toisc go bhfuil teip chomh bunúsach sin déanta ag an státchóras. Sa chás seo, táim ag iarraidh, fiú amháin más ag teacht ó Ranna difriúla atá siad, go mbeidh cáilíochtaí nó fáthanna éigin go bhfuil siad ar an gcoiste seo. Ní cheart go mbeidís ag fáil céim in airde toisc go bhfuil siad ag dul ar pinsean nó go bhfuil rud éigin eile ag tarlú ina saol - ba cheart go mbeidís ag iarraidh a bheith ar an gcoiste seo, go mbeadh cur chuige ceart acu dó agus go mbeadh meas léirithe cheana féin acu ar an obair ar chóir dóibh a bheith ag tabhairt fúithi.

Luaigh mé an Dr. John Walsh roimhe seo mar rinne sé cíoradh an-mhaith ar an méid a bhí agus atá go fóill sa Bhille toisc nár leag an tAire Stáit ach líon fíorbheag leasuithe síos in ainneoin go rabhamar ar fad ag tnúth leis i bhfad Éireann níos mó leasuithe idir fhoilsiú an Bhille agus an Chéim seo. Níl go leor déanta ag an Aire Stáit. Tá an chuma air go bhfuil sé chun a lán a dhéanamh idir an Chéim seo agus an chéad Chéim eile, ach feicfimid an dtarlóidh sé sin.

Chaithfí ionadaíocht níos leithne a bheith ar an gcoiste comhairleach um sheirbhísí Gaeilge. Is é sin an méid atá á rá ag an Dr. John Walsh. Má tá ionadaí amháin le ceapadh thar ceann phobal na Gaeltachta, cén fáth nach bhfuil ionadaithe eile le ceapadh thar ceann phobal na Gaeilge in áiteanna eile? Tá an tAire Stáit chun féachaint air sin. Tháinig 82% de na gearáin a fuair an Coimisinéir Teanga ó lasmuigh den Ghaeltacht in 2019. Léiríonn sé sin an pobal leathan atá i gceist nach bhfuil aitheanta go dtí seo, ach tá an tAire Stáit chun déileáil leis sin. Bhí Foras na Gaeilge den sórt tuairime chéanna maidir leo siúd atá lasmuigh den Ghaeltacht - sna líonraí agus na bailte seirbhíse Gaeltachta - agus ba chóir go mbeadh aitheantas foirmiúil tugtha dóibh siúd.

Bhí daoine eile a thug treoir nó eolas dúinn ag rá cé chomh tábhachtach is a bheadh sé an plean cuimsitheach maidir le soláthar seirbhísí trí Ghaeilge a thabhairt dúinn agus go mbeadh saineolaithe teanga agus sa riarachán poiblí i gceist. Níl sé sin leagtha síos. Deir an tAire Stáit gurb é sin atá i gceist. Is é sin a bhí i gceist maidir lena lán rudaí agus níor tharla sé, teipeadh air, nó tharla athrú bunúsach le hathrú Airí nó sa Roinn. Tá mise ag iarraidh, go háirithe i gcás leasú Uimh. 133, go mbeadh aitheantas leagtha síos. B’fhéidir go bhfuil níos mó ag teastáil ansin ach tá mé ag déanamh iarrachta anseo dul i ngleic le rud chomh bunúsach le seirbhísí Gaeilge a bheith ar fáil. Ní hé gur saineolaí mé. Is é an t-aon saineolas atá agam ná go lorgaím na seirbhísí sin agus nach bhfaighim iad níos minice ná mar a fhaighim iad.

Tá sé tábhachtach, ag dul siar go dtí na leasuithe eile atáimid ag caint fúthu, ó leasú Uimh. 133 ar aghaidh, go mbeadh éagsúlacht guthanna ar an gcoiste seo. Má tá siad ar fad ag teacht ón sórt atmaisféir nó meoin cheannann chéanna, níor fiú tráithnín é mar d'fhéadfadh duine amháin acu suí síos agus an plean a chur le chéile agus ní éireodh leis. Má tá guthanna difriúla ann beidh níos mó beochta sa choiste, beidh cur chuige níos fearr ann, agus beimid in ann bogadh i bhfad níos tapúla. Beimid in ann níos mó a fháil as na Ranna Stáit mar go mbeidh an coiste in ann iad a náiriú ar bhonn níos tapúla más rud é nach mbeidh siad ag cloí leis an méid a bheidh curtha os a gcomhair nó a thabharfar dóibh mar threoir lena chomhlíonadh.

Tá sé tubaisteach nach bhfuil an tAire Stáit ach ag féachaint ar an méid beag bídeach sin ó thaobh ionadaíochta do phobal na Gaeltachta agus do phobal lasmuigh de na Gaeltachtaí. Níl sé sin mór go leor agus ba chóir díriú isteach ar an gceist maidir le Foras na Gaeilge agus Údarás na Gaeltachta go háirithe, agus iad siúd a ainmniú. Tá na heagrais dheonacha agus an córas oideachais chomh lárnach sin freisin maidir lena lán den obair atáimid ag súil leis. Mura bhfuil, mar shampla, duine ón Roinn Oideachais, ón ngaelscolaíocht nó pé dream atá ann ar an gcoiste seo, cá háit as a mbeidh na státseirbhísigh nua seo ag teacht? Is é sin an áit - má tá níos mó díolúintí ar fáil, ní bheidh na Gaeilgeoirí atá ag teacht as na coláistí ag dul ar thóir nó ag cur isteach ar phoist sa státchóras. Caithfear go mbeidh cur chuige ag an gcoiste seo maidir le conas is féidir linn a chur ina luí ar an Roinn Oideachais, ar na Gaelscoileanna agus fiú amháin ar na scoileanna Béarla conas is féidir linn a chinntiú go dtuigeann siad na hathruithe atá ag teacht sa chóras agus go bhfuil an bealach ina bhfuilimid ag múineadh, ag cuidiú nó ag gríosú na mac léinn i dtreo poist sa státchóras fite fuaite leis an méid atá á dhéanamh ag an gcoiste comhairleach.