Aengus Ó Snodaigh (Dublin South Central, Sinn Fein) | Oireachtas source

Tairgim leasú Uimh. 133:

I leathanach 17, idir línte 6 agus 7, an méid seo a leanas a chur isteach: "(ca) aon chomhalta amháin a bheidh ainmnithe ag Foras na Gaeilge mar ionadaí d’Fhoras na Gaeilge,".

Is é an rud atá I gceist leis seo ná athrú a dhéanamh ar struchtúr an choiste chomhairligh atá le bheith bunaithe chun treoir a thabhairt maidir leis na seirbhísí Stáit amach anseo agus athrú a dhéanamh ar líon na ndaoine atá á ainmniú ag an Aire ar leathanach 17 sa reachtaíocht. Tá na leasuithe ag déanamh athrú air sin. Is é an chaoi a bhfuil sé faoi láthair ná go mbeidh comhalta ainmnithe ag an Aire Caiteachais Phoiblí agus Athchóirithe mar ionadaí don Roinn sin, comhalta ainmnithe ag an tSeirbhís um Cheapacháin Phoiblí mar ionadaí na seirbhíse, comhaltaí ainmnithe ag an Aire mar ionadaithe chomhlachtaí poiblí mar is cuí agus comhalta amháin ainmnithe mar ionadaí limistéir Ghaeltachta.

Is é croílár na faidhbe ná an easpa tuisceana agus measa atá ag an státchóras ar an nGaeilge agus seirbhísí trí Ghaeilge go minic. Is léir sin agus is féidir linn ar fad samplaí a thabhairt den loiceadh ar ghnáthphobal labhartha na Gaeilge agus na Gaeltachta. Measaim nach bhfuil an tslí a bhfuil an déantús leagtha amach ag an Aire ceart agus gur chóir go ndéanfaí athrú bunúsach air ó thaobh déantúis de.

Ba chóir dúinn a chinntiú go mbeidh níos mó comhaltaí i gceist. Tá seachtar comhalta ainmnithe ó thaobh na Ranna nó na gcomhlachtaí poiblí. Ba chóir go mbeadh duine ainmnithe ó Údarás na Gaeltachta. D’fhéadfadh an coiste a bheith ar siúl gan a leithéid ann. Ba chóir go mbeadh duine ann ó Fhoras na Gaeilge. Tá sé i measc na príomhdhualgais atá ag Foras na Gaeilge an Ghaeilge a chur chun cinn laistigh agus lasmuigh den státchóras ach níl sé i gceist go mbeidh lucht an fhorais mar chuid den choiste comhairleach. Ba chóir go mbeadh comhaltaí ainmnithe mar ionadaithe phobal labhartha na Gaeilge, na Gaeltachta, na n-eagras deonach agus a leithéid. Ba chóir go mbeadh suíocháin áirithe ar an mbord dóibh siúd.

Mar atá luaite agam cheana féin maidir le leasú eile, ní bheidh tuiscint cheart ag an gcoiste comhairleach ar na bunfhadhbanna.

Tá a fhios agam gur féidir leis an gcoiste comhairleach achainíocha a lorg agus daoine a thógáil os a chomhair i mBéarla nó i nGaeilge, nó pé teanga is mian leo, agus míniú a fháil uathu maidir le cad iad na bunfhadhbanna. Mar shampla, is féidir leis an gcoiste an Coimisinéir Teanga a thógáil os a chomhair chun míniú a thabhairt agus beidh na tuairiscí ar fad acu. Is féidir leis gach uile cheann de na Ranna a thógáil os a chomhair. Níl na príomh-dhaoine - na daoine atá ag éileamh na seirbhísí agus atá an ceart á diúltú orthu - sa liosta atá leagtha síos sa reachtaíocht faoi láthair i gceart nó go sonrach.

Mar a dúirt mé cheana, ceann de na bunrudaí a tharlaíonn in aon eagras ná go mbíonn sórt coimeádachas nó cosaint inmheánach ann. Dá réir sin, go minic nuair atá athruithe radacacha á phlé sna coistí sin, cuirtear ar leataobh iad agus deirtear le daoine go bhfuil siad ag dul rófhada. Bíonn an bunchosaint sin ann agus deir na coistí nach ndéanfaidh siad aon mhórathrú. Ba chóir go mbeadh daoine ar an gcoiste comhairleach seo a bheadh in ann nithe a bhrú chun tosaigh nuair a thagann siad ar an meon sin.

Ba chóir go mbeadh níos mó daoine ar an gcoiste comhairleach seo nach ón státchóras iad i gcoitinne. Níl sé sin leagtha síos agam mar táim réalaíoch chomh maith. Táim sásta glacadh leis gur chóir go mbeadh daoine ón státchóras ann ach ba chóir iad siúd atá ag gabháil a úsáid. Tá bainisteoir i bhForas na Gaeilge a dhéileálann leis na heagrais Stáit agus bíonn Údarás na Gaeltachta ag déileáil leis a lán de na Ranna Stáit gach uile lá. Thuigfeadh siadsan go díreach an bhunfhadhb, cosúil leis an fhadhb a léirigh mé ó thaobh foirmeacha a fháil i nGaeilge.

Scríobh leaid chugamsa a tháinig ón tSín go hÉirinn agus a d’fhoghlaim Gaeilge. Anois atá sé ag léachtóireacht sa Ghaeilge ársa. Chuir sé isteach ar náisiúntacht agus bhí an fhoirm ar líne as Béarla. Scríobh sé chuig an Roinn agus fuair sé an fhoirm i nGaeilge, fadhb ar bith. Chuir sé isteach í agus dúradh leis gurb í an fhoirm mhícheart a bhí ann. Sin léiriú den easpa tuisceana atá ann ach dá ndéanfainn iarracht é sin a mhíniú do roinnt de na daoine atá sa státchóras ní bheadh tuiscint acu cad atá i gceist. Tá a iarratas do shaoránacht na tíre curtha siar sé mhí toisc an tseafóid a bhí ar siúl sa Roinn Dlí agus Cirt maidir le foirm.

Ba chóir go mbeidh daoine ar an gcoiste seo a bheidh in ann cinntiú go dtuigeann na Ranna difriúla cad atá i gceist nuair atá daoine ag éileamh seirbhísí agus cad iad na fadhbanna difriúla atá ann. Caithfimid a bheith réalaíoch chomh maith. Níl gach rud chun tarlú thar oíche agus tuigeann na heagrais Ghaeilge i gcoitinne gur gá dúinn céim i ndiaidh céime a ghlacadh anseo. Tá sé tábhachtach go nglactar leis na leasuithe seo, nó na cinn i m’ainm féin ar aon chaoi, sa chaoi go mbeidh níos mó stádas agus níos mó réimse ag an gcoiste atá le bunú. Ní mise amháin atá tar éis na ceiste seo a ardú. Léirigh an Coimisinéir Teanga go raibh fadhb ann nuair a tháinig sé os comhair an chomhchoiste. Dúirt sé:

Ó thaobh déantús an choiste, tá molta go mbeidh ionadaí amháin ón nGaeltacht ach, de réir mar a thuigim an Bille, ina dhiaidh sin is ionadaithe ó Ranna Rialtais agus ó chomhlachtaí poiblí a bheidh ar an gcoiste. Ba cheart go mbeadh sé níos leithne ná sin. Go bunúsach, ba cheart go mbeadh iad siúd a bhíonn ag lorg seirbhísí trí Ghaeilge ar an gcoiste chomh maith. Ba cheart go mbeadh ionadaíocht ann freisin dóibh siúd nach bhfuil á lorg faoi láthair ach go mba mhaith leo a bheith á lorg amach anseo.

Sin a dúirt an Coimisinéir Teanga, Rónán Ó Domhnaill, nuair a bhí sé ag caint linn i mí Dheireadh Fómhair seo caite. Dúirt an Dr. John Walsh beagnach an rud ceannann céanna linn i mí na Samhna. Tá an chomhairle sin faighte ag an Aire Stáit cheana féin mar tá na daoine seo i dteagmháil leis, ach fós féin níor cuireadh leasuithe nua os ár gcomhair ag déanamh athrú ar an mBille ó thaobh an déantúis seo. Tá súil agam go mbeidh an tAire Stáit sásta gan díreach leasú beag amháin a dhéanamh ach réimse athruithe a thabhairt isteach sa chaoi go mbeidh an déantús seo i bhfad in Éirinn níos leithne. Ba chóir go mbeadh muid in ann muinín cheart a bheith againn go mbeidh an coiste seo in ann tabhairt faoin obair ríthábhachtach atá á leagan síos ag an Aire sna feidhmeanna. Is feidhmeanna cuíosach leathan atá i gceist agus beidh an coiste seo i bhfeidhm ar feadh tréimhse cuíosach fada. Bheadh níos mó muiníne ag an ngnáthphobal agus pobal na Gaeilge agus na Gaeltachta as an gcoiste seo agus as an obair atá roimhe dá mbeadh ballraíocht an choiste i bhfad in Éirinn níos leithne.