Éamon Ó Cuív (Galway West, Fianna Fail) | Oireachtas source

Aontaím go bhfuil athrú meon ag teastáil agus ní dócha go shéanfadh aon Ghaeilgeoir nó éinne a labhraíonn Gaeilge chuile lá agus atá ag plé leis an státchóras é sin. Tá sé sin pléite go mion minic anseo. Mar shampla, sa chás a luann an Teachta Daly, go bhfuil comhartha bóthair thuas i mBéarla amháin, tá sé in aghaidh an dlí má tá logainm air. Mar sin ní hé an dlí atá lochtach ach an comhairle contae agus ba cheart gearán a dhéanamh ag an gCoimisinéir Teanga. Ní bhacfainnse dul ag an gcomhairle chontae níos mó, seachas ag an gCoimisinéir Teanga. Cén fáth go gcuirfinnse mo chuid ama amú nuair atá ceart dlíthiúil i gceist?

Sa chás seo, go teoiriciúil thiocfainn leis an leasú ach go praiticiúil, glacaim leis nuair a bhí an Roinn ag plé leis an Public Appointments Service, PAS, leis an Roinn Caiteachais Phoiblí agus Athchóirithe agus le Ranna eile, mar a tharla linne, is go dhátheangach nó trí Bhéarla mar theanga oibre a bhí orthu plé. Sa chás seo, níl aon shainmhíniú ann ar céard í teanga oibre an choiste. Mar shampla, níl aon mhíniú ann go gciallaíonn sé sin nach féidir Béarla a úsáid istigh ag an gcoiste, fiú le haistriúcháin.

Chonaiceamar sampla maith de sin. Is léir gur é an Béarla teanga oibre teach na Parlaiminte thall. Fiú níl aon aistritheoir ar bun agus má labhraítear Breatnais, Gaeilge nó Gàidhlig mar shampla, níl sé ceadaithe. Sin teanga oibre na Parlaiminte sin. Cuir é sin droim ar ais. Má thógtar an ciall sin as teanga oibre, chiallódh sé sin nach mbeadh na daoine sinsearacha in PAS agus sa Roinn Caiteachais Phoiblí agus Athchóirithe a bheadh ar an gcoiste ag déileáil leis an gcoiste i mBéarla.

Agus é sin ráite, má tharlaíonn sé go bhfuil sé i gceist an earcaíocht iontach seo ar fad a dhéanamh sa Roinn agus go mbeidh daoine á n-earcú agus ag dul suas na céimeanna éagsúla, ghlacfainn leis dá mbeadh sé ráite go bhfeidhmeoidh an coiste trí Ghaeilge amach anseo agus dáta a chur air. Má táimid ag iarraidh é sin ar na daoine sinsearacha sa dá Roinn sin faoi láthair, ámh, níl sé praiticiúil. Mar Ghaeilgeoir, mar dhuine atá díograiseach i dtaobh na Gaeilge agus a dhéanann an oiread gnó agus is féidir liom trí Ghaeilge, mar shaoránach agus mar pholaiteoir, is minic go raibh orm, fiú nuair a bhí mé ag déanamh obair na Gaeilge, tiontú ar an mBéarla. Go réalaíoch, is mar sin atá an saol.

Mar shample, bhí cruinniú ann aréir faoi cheann de na bailte seirbhíse Gaeilge sa Ghalltacht. Ó tharla gur baile taobh amuigh den Ghaeltacht a bhí ann, bhí an cruinniú den chuid is mó i mBéarla agus thuigfinn cén fáth sin mar ní raibh córas aistriúcháin comhuaineach ann. Is cruinniú Zoom a bhí ann agus leathchéad duine páirteach ann. Bhí daoine ag iarraidh ar dhaoine nach bhfuil Gaeilge acu a mhealladh i dtreo na Gaeilge.

Is ceist chigilteach í cén uair a labhraímid an Ghaeilge agus cén uair a labhraímid an Béarla. Má scrúdaíonn gach uile dhuine a gcoinsias féin, ghlacfar bealach réadúil faoi seo sa ghnáth-bhealach. Labhraím Béarla sa Dáil agus is minic a labhraím ann é agus níl a fhios agam aon duine nach labhraíonn Béarla ann. Is cuimhneach liom casadh le Feisire thall i bParlaimint na Breataine Bige, sa Senedd thall ansin, a dúirt liom nár labhair sé riamh aon Bhéarla ann agus gur Breatnais uilig a bhíodh aige.

D’iarrfainn ar an Aire Stáit breathnú air seo, ní láithreach, ach go mbeadh spriocdháta cinnte reachtaíochta ann agus tar éis é sin go bhfeidhmeodh an coiste seo trí Ghaeilge. Ní bheadh sé sin praiticiúil má táimid ag iarraidh é sin ar na daoine sinsearacha i láthair na huaire. D'iarrfainn ar an tAire Stáit teacht ar ais chugainn ar Chéim na Tuarascála.

Is é an dara rud ná go gcaithfear sainmhíniú a dhéanamh ar céard a chiallaíonn "teanga oibre" an choiste. Caithfimid é sin a thuiscint mar is í an fhadhb atá ann ná gur dlí atá i gceist anseo. Ciallaíonn an rud atá ann an rud atá scríofa. Níl sé cosúil le treoirlínte nó le haon rud eile. D’fhéadfadh gach uile fhocal atá anseo a thabhairt chun cúirte. Tá difríocht ann.

Is cuimhneach liom go raibh treoirlínte iontacha ag Foras na Gaeilge don Ghaeilge fadó a bhí thar cionn ar fad. Bhí gach uile rud ann agus bhí siad i bhfad níos uaillmhianaí ná mar atá an Bille seo, gan trácht ar an gcéad Acht na dTeangacha Oifigiúla. Thug an tAire mar a bhí ag an am, an tUachtarán mar atá anois ann, Micheál D. Ó hUiginn, isteach iad. Nuair a chuir mé ceist faoi cén fáth go nglacfadh an tseirbhís phoiblí leis dá gcuirfí i bhfeidhm iad, dúradh liom nach raibh aon cheist go gcuirfí i bhfeidhm iad mar nach raibh iontu ach treoirlínte. Tá dlí i gceist anseo, áfach, agus seasaimid leis an dlí. Ba cheart go mbeadh an dlí inchurtha i bhfeidhm. Déantar amadán den dlí má chuirtear rud sa dlí nach seasfaidh daoine leis. D’iarrfainn ar an Aire Stáit go mbeadh tuilleadh plé ar an gceist seo mar go bhfuil sé sin ag teastáil idir seo agus Céim na Tuarascála. Tá an rud atá á mholadh inmhianaithe ach ceapaim go bhféadfaí toradh a bheith air i láthair na huaire nach mbeadh na daoine a theastaíonn uainn a thabhairt isteach leis na fadhbanna atá ann ó thaobh earcaíochta, srl., atá le réiteach ar fáil ar an gcoiste cheal Gaeilge a bheith acu. Is í sin an cheist. Braitheann sé ar an sainmhíniú ar "theanga oibre".