Aengus Ó Snodaigh (Dublin South Central, Sinn Fein) | Oireachtas source

Seo an leasú a bhí muid ag plé an lá deireanach, ag díriú isteach ar an ngá go mbeadh na breithiúna sa Chúirt Uachtarach inniúil sa Ghaeilge, ar shlí amháin níos inniúla ná táimid ag cur mar sprioc dóibh siúd sa státchóras i gcoitinne. Dúirt an Breitheamh Úna Ní Raifeartaigh i léacht a thug sí go raibh sórt frith-Ghaelachas i measc a lán daoine sa chóras dlí. Ní hé go raibh siad naimhdeach ach ba chuma leo nó shíl roinnt acu nár bhain an Ghaeilge leis na cúirteanna. Níl an cheannasaíocht gur chóir go mbeadh ag an gcóras dlí, sna cúirteanna ach go háirithe, á thabhairt. I mo thuairim agus i dtuairimí a lán daoine eile, ba chóir go mbeadh an Ghaeilge riachtanach ag aon leibhéal sa chóras dlí atá bainteach leis na cúirteanna ach go háirithe sa Chúirt Uachtarach.

Mar a luaigh mé an lá faoi dheireadh, tá an stádas leagtha amach sa Bhunreacht don Ghaeilge. Tá an stádas sin leagtha amach go cuibheasach soiléir agus tá sé sin cruthaithe arís agus arís eile i gcásanna cúirte sna cúirteanna difriúla, ach sa Chúirt Uachtarach go háirithe, go bhfuil stádas ar leith ag an nGaeilge agus ag an mBunreacht. Don chuid is mó, is sa Chúirt Uachtarach a bhíonn meastacháin ar an mBunreacht agus ar reachtaíocht á ndéanamh agus baintear tuiscint as na doiciméid agus na cásanna a bhíonn os a chomhair.

Luaigh mé leabhar mór millteanach an lá faoi dheireadh. Thóg mé isteach inniu é mar léiriú don Aire Stáit. Sin leabhar a d'fhoilsigh an Coiste Uile-Pháirtí an Oireachtais ar an mBunreacht. Níl sé ag a lán daoine. Ba é an iar-Theachta Brian Lenihan a scríobh an réamhrá agus tá éacht déanta ag Micheál Ó Cearúil, a chuir é seo os ár gcomhair. Níl ansin ach staidéar amháin ar bhuntéacs Gaeilge an Bhunreacht. Sin an rud atá an reachtaíocht in ainm is a bheith bunaithe air agus atá na breithiúna san Ard-Chúirt in ainm is a bheith ag braith orthu. Tá leabhar níos gairide ag Micheál Ó Cearúil ar the divergences and inconsistencies, neamhréireachtaí agus easpa leanúnachais sa Bhunreacht, agus tá sin spéisiúil ann féin. Sin jab eile dúinn. Ní jab don lá inniu é chun déileáil leis na háiteanna ina bhfuil difríochtaí idir an téacs Béarla agus an téacs Gaeilge. Nuair a tharlaíonn sé sin, is é an téacs Gaeilge a bhuann de réir an Bhunreachta agus de réir na gcásanna cúirte a tógadh go dtí seo.

Is léir go bhfuil stádas ar leith i gceist leis an nGaeilge agus muna bhfuil tuiscint acu siúd atá ag ardleibhéal sa Chúirt Uachtarach ar Ghaeilge, beidh sé i bhfad Éireann níos deacra dóibh tuiscint a bheith acu ar an bhfoclaíocht atá os ár gcomhair agus ar an bhfoclaíocht atá casta uaireanta, i nGaeilge nó i mBéarla. Is í an Ghaeilge atá i gceist anseo. Sin an fáth go bhfuil mise den tuairim go gcaithfidh Gaeilge a bheith ag aon bhreitheamh atá roghnaithe nó tofa nó pé bealach a dhéantar an ceapachán amach anseo dá leithéid de phost. Is ceist mhór thromchúiseach é mar tá sé deacair domsa a thuiscint conas gur féidir linn an muinín ar chóir go mbeadh againn sa Chúirt Uachtarach a bheith againn muna bhfuil Gaeilge acu siúd atá ag an leibhéal sin.

Ceann de na buntáistí a thiocfaidh as sin thar na tréimhse ná go gcuirfidh sé an ceannasaíocht sin ann. Cuirfidh sé an ceannasaíocht sin ann dóibh siúd atá ag iarraidh post den leibhéal sin a bheith acu amach anseo. Tuigfidh siadsan gur gá dóibh Gaeilge a bheith acu agus gur gá dóibh Gaeilge chuibheasach mhaith a bheith acu ag an leibhéal is airde chun an post is airde i gcóras na cúirteanna a bhaint amach. Bheadh ar abhcóidí, dlíodóirí nó siúd a bheidh ag dul don dlí amach anseo an tuiscint sin a bheith acu ionas go mbeidh siad in ann díriú isteach air.

Tá mise den tuairim gur chóir dúinn é seo a ritheadh. Níl aon chostas i gceist mar beidh breithiúna á bhfostú amach anseo nuair a thiocfaidh folúntais. Níl aon duine ag rá gur chóir fáil réidh leis na breithiúna atá ann faoi láthair. Táimid ag rá go gcaithfí, as seo amach, an cháilíocht seo a bheith ag gach uile bhreitheamh sa Chúirt Uachtarach, ar a laghad.