Catherine Connolly (Galway West, Independent) | Oireachtas source

Tá an leasú seo thar a bheith tábhachtach. Tá sé dearfach go bhfuil an tAire Stáit sásta dul ar ais agus breathnú air seo ach tá éiginnteacht i gceist. Ba mhaith liom rud éigin níos cruinne a chloisteáil maidir le caighdeán ós rud é go bhfuil caighdeán faoi leith ag teastáil. Beidh mé ag tnúth le freagra an Aire Stáit arís inniu agus a chloisteáil cad a bheidh le rá aige i ndáiríre. An mbeidh leasú á thairiscint ag an Aire Stáit nó an mbeidh orainn an cath seo a throid arís agus arís sa Dáil ar na Céimeanna eile?

Mar a dúirt an Teachta Ó Snodaigh, is dócha go bhfuil dhá litir faighte ag an Aire Stáit. Tá cóip faighte againn ó Ollscoil Mhá Nuad. Tá na litreacha seo thar a bheith suimiúil. Níl a fhios agam an raibh deis ag an Aire Stáit fós iad a léamh. Tá dhá litir ann a cuireadh chugainn níos luaithe sa mhí. Tá sé tábhachtach na litreacha seo a léamh. Ní saineolaithe muidne agus ní saineolaí mise go háirithe. Tá gá le caighdeán.

An rud atá i gceist againn anseo ná go bhfuil ceart ag daoine le Gaeilge seirbhísí a fháil trí Ghaeilge. Tá an focal sin "ceart" in easnamh tríd an mBille uilig agus tiocfaidh mé ar ais go dtí an pointe sin. Nílimid ag caint faoi chearta beag ná mór. Leagfaidh mé sin ar leataobh ar feadh cúpla nóiméid. Tá daoine i dteideal seirbhísí a fháil trí Ghaeilge. Tá a fhios againn go bhfuil teipthe orainn go léir mar Theachtaí Dála agus go bhfuil teipthe ar gach Rialtas na seirbhísí sin a chur ar fáil do dhaoine atá ag iarraidh a gcuid clainne a thógáil trí Ghaeilge agus seirbhísí a fháil trí Ghaeilge. Gach seachtain, faighimid litreacha ó dhaoine éagsúla ag cur in iúl dúinn cé chomh deacair agus atá sé.

Táimid ag díriú isteach anseo agus ag rá go bhfuil fadhb againne ar fud na hearnála ós rud é nach bhfuil daoine le hinniúlacht sa Ghaeilge againne. Ní mór dúinn é sin a admháil. Tá a fhios againn sin ón gcoiste a bhí againn sa Dáil dheireanach. Ní mór dom a rá go raibh dea-thoil ag na finnéithe go léir a tháinig os ár gcomhair don Ghaeilge, ach bhí easpa muiníne acu. Chothaíomar atmaisféar dóibh le chéile a rinne sé níos éasca dóibh an Ghaeilge a úsáid os comhair na coiste. Fiú leis sin, bhí sé deacair. Bhí easpa inniúlachta i gceist ansin. An rud a chuaigh go mór i bhfeidhm orm ná go raibh siad toilteanach an Ghaeilge a fhoghlaim ach i ndáiríre, ní raibh an córas ag cur na deiseanna ar fáil dóibh. Sin an comhthéacs agus an cúlra. Cén saghas caighdeán atá i gceist?

Is fiú don choiste cuireadh a thabhairt d'ionadaithe ó Ollscoil Mhá Nuad chun teacht os ár gcomhair tar éis na Céime seo chun éisteacht leo faoi cad atá i gceist i ndáiríre mar tá pointe maithe á ndéanamh ag an Teachta Ó Cathasaigh. Is rud amháin é nach bhfuil inniúlacht ag daoine áirithe, gnáthdhaoine na tíre, agus tá a fhios againn go bhfuil daoine atá go hiontach ag labhairt i mBéarla ach nach bhfuil siad ró-iontach á scríobh. Tá an rud ceannann céanna fíor sa Ghaeilge agus tá a fhios agam é sin.

Tá rud eile i gceist anseo. Táimid ag caint faoin dualgas atá ar an Stát seirbhísí ar leibhéal atá cothrom leis an mBéarla a chur ar fáil. Níl na deacrachtaí atá againne, agus aontaím go bhfuil deacrachtaí againne, ag lucht an Bhéarla. Mar a dúirt mé, táimid ag caint faoin dualgas atá ar an Stát seirbhísí a chur ar fáil trí Ghaeilge mar cheart. Cén chaoi gur féidir sin a chur ar fáil trí Ghaeilge gan chaighdeán a leagan síos in áit éigin? Faoin gcaighdeán sin, bheadh dualgas ar an Stát na seirbhísí a chur ar fáil. Ba cheart don Aire Stáit an dá litir ó Ollscoil Mhá Nuad a léamh. Cuireann an dream a scríobh na litreacha in iúl cé hiad féin, cad iad na buntáistí atá ag baint le dul sa bhealach seo agus cad é an taithí atá acu. Is í an taithí atá acu an rud a chuaigh go mór i bhfeidhm orm. Maítear sa litir, faoin bhfotheideal "Cé muidne?", go bhfuil "TEG á riar ag Lárionad na Gaeilge, Ollscoil Mhá Nuad" agus go bhfuil "forbairt déanta ar a leithéid de chóras le haghaidh fhormhór na dteangacha eile san Eoraip cheana". Ní rud nua é seo. Tá an-taithí acu. Is dócha nach iad sin an t-aon dream amháin atá ag plé leis an gceist seo ach tá tábhacht leis an litir seo chun an rud a chur i gcomhthéacs. Leanann an litir mar seo a leanas:

Tá forbairt déanta ar a leithéid de chóras le haghaidh fhormhór na dteangacha eile san Eoraip cheana. Cabhraíonn an córas le foghlaimeoirí a gcuid staidéir a phleanáil agus aitheantas a fháil as an dul chun cinn atá déanta acu.

Seo an cuid is tábhachtaí de, má léann an tAire Stáit é ar leathanach 3:

Buntáiste eile a bhaineann leis an gcóras seo ná go dtugann sé cruthúnas d'fhostóirí maidir le cumas teanga agus iad ag roghnú iarrthóirí do phoist nó d'ardú céime.

Tá dhá rud i gceist anseo, sé sin, iarrthóirí nua agus ardú céime. Sna seachtainí amach romhainn tiocfaidh mé ar ais ag ardú céime agus conas gur féidir daoine atá laistigh den chóras faoi láthair a mhealladh. Tá sé seo aitheanta agus tá tábhacht faoi leith leis ó tháinig forálacha Acht na dTeangacha Oifigiúla, 2003 i bhfeidhm. Deir an litir ó Ollscoil Mhá Nuad:

Iarrann eagraíochtaí éagsúla in Éirinn anois cáilíocht de chuid TEG mar bhunriachtanas iontrála i gcás fostaithe nua, nó baineann siad úsáid as scrúduithe TEG chun cumas Gaeilge iarrthóirí ar phoist nó ar chúrsaí acadúla a mheas.

Níl mé chun an litir go léir a léamh. Is dócha go mbeidh an tAire Stáit in ann é a léamh am éigin sa leaba. Tá na buntáistí leagtha amach go soiléir ar leathanach 3. Níl mé chun iad a léamh amach ach tá siad leagtha amach ann.

An rud is tábhachtaí ná an tábhacht a bhaineann leis an Ghaeilge agus an chaoi chun í a chur chun cinn, mar i ndeireadh na Dála, tá orainn seirbhísí a chur ar fáil trí Ghaeilge agus tá caighdeán ag baint leis na seirbhísí sin. Don chéad uair riamh tá Fine Gael agus Fianna Fáil i gcumhacht agus táimid sásta cabhrú leo chun Bille láidir a chur chun cinn. Don chéad uair riamh níl aon leithscéal againn anois ach díriú isteach nuair atáimid réidh. Tá meascán leasuithe anseo, agus tá cuid de mo leasuithe féin as ord, ach ní mór dúinn oibriú as lámha a chéile. Tá an frása "Ar scáth a chéile a mhairimid" á úsáid go minic ag Teachtaí Dála le linn na paindéime, agus tá an t-uafás úsáid á bhaint as anois maidir leis an nGaeilge. Tá deis againn. Seo rud bunúsach agus ní mór dúinn déileáil leis. B’fhéidir go bhfuil deacrachtaí ann. B’fhéidir nach mbaineann an fhoráil seo leis an reachtaíocht. Ceapaim féin go mbaineann agus nár chóir é a chur i reachtaíocht nó rialacha tánaisteach. Is ábhar thar a bheith tábhachtach é. Nuair atá na litreacha ó Mhaigh Nuad léite ag an Aire Stáit, nó má tá siad léite aige anois aige, b’fhéidir go dtabharfaidh sé freagra dúinn maidir lena thuairim faoin rud atá ráite iontu agus san leasú seo.