Catherine Connolly (Galway West, Independent) | Oireachtas source

Thaisteal muid ar fud na tíre agus d'éist muid. Arís, bhíomar i dtrioblóid mar bhí daoine ag rá go raibh muid ag éisteacht ach nach raibh tada á dhéanamh againn. Dúramar leo go raibh muid ag éisteacht don chéad uair. Bhíomar ag éisteacht go géar chun tuarascáil a chur le chéile agus tuairimí na ndaoine agus na fadhbanna ar an talamh a chur isteach ann go neamhbhalbh. I ndiaidh sin, bhíomar chun brú a chur ar cibé Rialtas a bheadh ann chun na moltaí sin a chur chun críche. Níl na moltaí ná an tuarascáil luaite beag nó mór.

Is é an rud a léim amach i ngach cruinniú a bhí againn i dTír Chonaill, i gCiarraí, i gcroílár na tíre, i nGaillimh agus ar Oileáin Árann ná go bhfuil obair na gcapall á déanamh ag na daoine ar an talamh, mar atá ráite agam go minic agam. Tá siad ag streachailt chun a gcuid clann a thógáil trí Ghaeilge gan píosa tacaíochta ón Stát. Tá siad fós ag leanúint ar aghaidh leis an obair agus leis an bhfís chun an teanga a choinneáil beo. Dhírigh siad aird ar chúrsaí fostaíochta sa Ghaeltacht agus ar an easpa fostaíochta atá ann in ainneoin na hoibre maith atá á déanamh ag Údarás na Gaeltachta. Tá dúshlán ollmhór fós ann ó thaobh fostaíocht a chothú. Is bunchéim é sin chun an pobal a choinneáil beo agus fostaithe. Tá sé sin go léir sa tuarascáil.

Dúirt mé, agus is fiú é a athrá, nach raibh muid róradacach. Bhí daoine - a raibh an ceart acu - ag cur brú orainn a bheith i bhfad níos radacaí ná mar a bhíomar. Fiú níor ghlac an Rialtas leis an tuarascáil seo. Is duine mé atá ag streachailt leis an teanga le fada agus a bhfuil súil agam go dtugaim spreagadh do dhaoine eile leanúint ar aghaidh beag beann ar na botúin, agus is é an bhearna is mó a fheicim ná nach n-aithníonn an Rialtas seo, agus nár aithin an Rialtas cheana, go bhfuil géarchéim i gceist ó thaobh na Gaeltachtaí agus ó thaobh na Gaeilge de. Tá géarchéim ann agus is gá aitheantas a thabhairt dó seo, díreach mar a aithníodh an ghéarchéim Covid. Bhí orainn aitheantas á thabhairt dó sin. Bhí orainn an víreas a ainmniú. Theip orainn agus theip ar an Rialtas an fhadhb seo a aithint. Is bearna ollmhór é sin. Tá gá le birt phráinneacha chun dul i ngleic leis an ngéarchéim atá ann ó thaobh na Gaeilge agus na Gaeltachtaí uilig ar fud na tíre. Tá sé sin ráite go soiléir againn ar leathanach 3 den tuarascáil, "Is cur chuige fadtéarmach amháin atá léirithe sna dréachtchinn." Faraor, is é sin an scéal fós inniu. Dúradh sa tuarascáil:

Is cur chuige iomlán easnamhach é seo, i gcomhthéacs na géarchéime sa Ghaeilge agus sa Ghaeltacht faoi láthair agus nuair a chuirtear an cheist an mbeidh nó nach mbeidh an Ghaeilge beo don chéad ghlúin eile nó an mbeidh nó nach mbeidh an Ghaeltacht ann i gceann tríocha bliain.

Leantar ar aghaidh mar seo. Rinneamar ár ndícheall chun a bheith dearfach agus chun a bheith réasúnta ach léim sé amach. Bhíomar ar ár mbealach ar feadh bliana roimh fhoilsiú na tuarascála sin i mBealtaine 2018. Tá an ghéarchéim anois i bhfad níos tromchúisí agus i bhfad níos géire ach tá an Rialtas ag caint faoi Bhille atá fadtéarmach agus nach bhfuil aitheantas ar bith tugtha don ghéarchéim atá ann faoi láthair ann.