Mr. Páidí Ó Sé:

Táim ag scríobh an-tapa chun cuimhneamh ar na ceisteanna. Conas a dhéanann Teachtaí é sa Dáil? Tógfaidh mé an cheist a chur an Teachta Daly maidir leis an gcomhairle contae. Deirim i gcónaí é agus déarfaidh mé arís é: nuair a bhuaileann duine le hoifigeach, mar shampla má tá sé nó sí ag dul i gcomhair tigh a thógáil in aon cheantar i gCiarraí, tagann leabhar rialacha amach. Is dócha gurb é an leabhar a fhaigheann siad san ollscoil ó thaobh conas stop a chur le tigh a thógáil. I ndáiríre is é an rud atá ann, mar a dúirt an Teachta i dtosach, ná feasacht teanga. Níl sé sa mhúnla go dtuigfidh siad go hiomlán an tábhacht atá ag an nGaolainn. Dúirt fear cáiliúil sa cheantar seo nach mbeidh fágtha ar na crainn ach na préacháin. Chuireamar trí aighneacht isteach go dtí an chomhairle contae don phlean nua atá á chur le chéile. Tá an Ghaolainn lárnach leis sin. Le cúnamh Dé, tiocfaidh sé amach ach, mar a deirim, tá sé teoranta mar tá rialacha an Stáit le cur i bhfeidhm i gCiarraí sula ndéantar aon rud. Má theastaíonn ó mo mhac tigh a thógáil in Ard na Caithne, ní bheidh cead aige de réir na rialacha atá ann faoi láthair. Beidh air baile Ard na Caithne, áit a raibh cónaí ar a shin-seanathair agus a shin-sin-seanathair agus siar ar fad, a fhágáil agus dul isteach go baile an Daingin nó áit éigin. Nílim ag cáineadh bhaile an Daingin ach ní theastaíonn uaidh cónaí ann.

Tá sé sin ag tarlú ar fud an cheantair. Tá duine éigin ag iarraidh cead pleanála le 12 bliain anuas. Bhog sí suíomh an tí molta ó ghort amháin go gort eile arís agus arís eile. Tá sí anois ar ais sa chéad ghort gur insíodh léi nár cheart di dul ann an chéad lá. Bíonn an-chuid deacrachtaí ann ach bíonn torthaí ann. Deireann an chomhairle contae, má fhéachtar ar an méid tithe atá ag tógáil sa cheantar, go bhfuarthas 20 iarratas ar chead pleanála agus fuair 19 cead. I ndáiríre is é an rud a tharlaíonn ná deirtear le daoine a bhfuil cead á lorg acu an t-iarratas a tharraingt siar mar ní bhfaighfear cead. Níl na stats go hiomlán cruinn.

Ó thaobh múinteoirí de, tá sé deacair sna Gaeltachtaí. Tá scoileanna beaga ann. Ní dóigh liom gur fadhb é sna ceantair Ghaeltachta amháin ach in aon áit sa tír ar fad ina bhfuil an daonra tite. B'fhéidir gur cheart féachaint ar an tslí ina gcomhairtear an líon múinteoirí ar cheart a bheadh ag scoil. Maidir le scoileanna Gaeltachta, más rud é go bhfuil dualgas ar an Stát tacaíocht a thabhairt don Ghaolainn, ba cheart go mbeadh polasaí ann, mar atá ann sna hoileáin mar a dúirt Máirtín Ó Méalóid, chun go mbeadh ar gach píosa de réimse an Stáit, seachas an Roinn Oideachas agus an Roinn Turasóireachta, Cultúir, Ealaíon, Gaeltachta, Spóirt agus Meán amháin, an tábhacht atá leis na múinteoirí sin a choimeád sna scoileanna Gaeltachta a aithint.

Maidir le toradh eacnamaíochta Covid-19, tá cúpla eagraíocht laistigh sa tigh seo, na ceanneagraíochtaí. Fuaireamar tacaíocht an-mhaith ón Stát tríd an Roinn Turasóireachta, Cultúir, Ealaíon, Gaeltachta, Spóirt agus Meán chun go mairimis i mbliana. Conas a bheidh 2021? Is an-cheist í sin. Níl aon tuairim againn. An mbeidh na heagraíochtaí atá againn sa phobal ábalta maireachtáil? Taobh amuigh, tá an pobal faoi bhrú. Tá pubanna ar an mBuailtín, agus ní osclóidh siad because cosnaíonn sé níos mó dóibh oscailt don Nollaig seachas a bheith dúnta. Fiú ó thaobh ár n-eagraíochta féin, an mbeidh cúrsaí ann sa samhradh? Is ceist é sin. Beidh sé níos costasaí iad a reáchtáil má chuirtear srianta orthu ná gnáthchúrsaí ar a bhfuil an gnáthuimhir ag teacht a reáchtáil. Tá an-chuid rialacha nua istigh.

Gabhaim míle buíochas leis an Teachta McHugh. Thug sé cúpla cuairt orainn. Sheol sé plean teanga Chiarraí thiar. Cén tacaíochtaí atá ann do thuismitheoirí? Tá eagraíocht sa tigh seo darb ainm Tús Maith. Is eagraíocht iontach é a thugann cabhair do dhaltaí. Tá tuairisc le foilsiú ag an Roinn, le cúnamh Dé, a thaispeánfaidh an tábhacht atá le cabhair a thabhairt do dhaltaí sula dtéann siad go dtí an naíonra. Ón uair a shaoilaítear an leanbh, nach mór, bíonn baint againn leo. Is turas é sin a bhíonn ar fáil go pobal Chorca Dhuibhne. Le cúnamh Dé, beidh sé ar fáil do phobal chúige Mumhan. Beidh deis ag tuismitheoirí nach bhfuil Gaolainn chomh maith acu ach a bhfuil leanaí óga acu agus a dhéanann cinneadh Gaolainn a labhairt. Chabhrófaí leo an turas sin a thabhairt chun cinn. Sula dtagann siad go dtí an naíonra, bheadh na focail chearta acu ó thaobh na Gaolainne. Is rud é sin atá maoinithe ag an Roinn Turasóireachta, Cultúir, Ealaíon, Gaeltachta, Spóirt agus Meán le cúpla bliain anuas. Is rud iontach é.

Ó thaobh polasaí na scoileanna, tá polasaí oideachais Ghaeltachta an-mhaith tagtha le cúpla bliain anuas. Is é an rud atá tábhachtach anseo cosúil leis an gcead pleanála. Is minic a gheofar cead pleanála do thigh. Nuair atá an cead faighte, bíonn rialacha ann atá bainteach leis an teanga ach ní leanann an Stát suas le fáil amach an bhfuil na spriocanna a bhí bainteach leis an bplean a leagadh amach an chéad lá á mbaint amach. Caithfidh follow-up a bheith ann leis na heagrais Stáit le cinntiú go bhfuil coinníollacha teanga á gcur i bhfeidhm i dtigh nó go bhfuil an polasaí ó thaobh na Gaolainne á chur i bhfeidhm sna scoileanna. Nílim ag rá nach bhfuil iarracht á déanamh sna scoileanna. Tá siad ag baint an-chuid amach ach ba cheart go mbeadh na polasaithe agus na rialacha atá le cur i bhfeidhm leanúnach agus ba cheart go ndéanfar athbhreithniú orthu tar éis cúpla bliain.