Mr. Seán Ó Coinn:

Bhí ceist ag an Seanadóir Kyne maidir leis an Tionól ó Thuaidh. Bhí cruinniú againn leis an Aire Airgeadais agus leis an Aire Pobal a bhí ann ag an am, Deirdre Hargey CTR, faoi chúrsaí buiséid go díreach roimh na srianta Covid-19. Thuigeamar go raibh seans an-láidir ann go bhfaighimid méadú sa cháinaisnéis ó Dheas. Ba mhaith linn go mbeadh a mhacasamhail chéanna ar fáil i leith an 25% dár maoiniú ó Thuaidh. Níl barántas ná gealltanas faighte againn ach fuair muid an-tacaíocht do na hargóintí a chuir muid i láthair na nAirí. Ó shin, chas muid le Carál Ní Chuilín CTR, atá ina hAire Pobal ar bhonn eatramhach, le linn do Deirdre Hargey a bheith as láthair. Dhearbhaigh sí gur mhaith léi go mbeidh méadú i mbuiséad an Fhorais Teanga agus, de bharr sin, i mbuiséad Fhorais na Gaeilge. Táimid dóchasach ach níl scéal cinnte ar bith againn go fóill. Mar atá a fhios ag an choiste, maireann bliain airgeadais an dlínse ó Thuaidh ó Aibreán go Márta seachas bliain fhéilire. Tá castachtaí i gceist leis sin. Táimid an-dóchasach go mbeidh meadú ann i dtaca lenár mbuiséad ó Thuaidh.

Maidir leis an scéim pobal Gaeilge, SPG, agus an dochar a rinneadh, is cinnte go bhfuil dochar déanta do na scéimeanna uilig atá againn, an SPG san áireamh, leis na ciorruithe. B'fhéidir gurb é an dochar is mó a ghoil go mór ar na grúpaí SPG ó 2016 go dtí anois ná nár chuir muid ach 80% de chostais phá ar fáil do na grúpaí sin. Cé go dtarlaíonn sin in áiteanna eile, cur i gcás a mhacasamhail chéanna de scéim sa Bhreatain Bheag, ní mar fhealsúnacht a rinne Foras na Gaeilge é sin. Níor chinneadh fealsúnachta é gur chóir do ghrúpaí sciar áirithe don airgead a thógáil iad féin. Rinneadh é sin de bharr riachtanais. Bhí a fhios againn go raibh roinnt ghrúpaí réidh le bheith páirteach i SPG, grúpaí nach raibh airgead faighte acu roimhe. Bhí orainn an méid a bhí ar fáil againn sa chiste a spraeáil amach níos tanaí le go mbeadh sé ar fáil do níos mó grúpaí. Beidh an teannas sin i gcónaí ann nuair atáthar ag plé le maoiniú. An gcuirtear níos lú maoiniú ar fáil de líon níos mó grúpaí nó níos mó maoiniú do líon níos lú grúpaí? Beidh an teannas sin ann i gcónaí. Caithfimid an chothromaíocht sin a aimsiú. Rud amháin a bhí réitithe againn sna moltaí a chuir muid amach le haghaidh comhairliúcháin tamall ó shin ná an cheist sin faoin 80%. Sna moltaí úra, a bhí bunaithe ar bhuiséad nach raibh méadú i gceist leis, clúdaítear cúig lá de phá sa tseachtain.

D'éirigh linn sábháil a dhéanamh faoin méid a bheadh ag dul chuig grúpaí i gceantair a bhí ag fáil maoinithe ón Stát le plean teanga a dhéanamh. D'ísligh muid an méid a bheadh ag na grúpaí sin. Aithnímid go gcaithfimid athbhreithniú air sin. B'fhéidir go bhfuil rudaí ag tarlú nár aithin muid ag an am nó nach raibh súil againn leo maidir leis na grúpaí atá lonnaithe sna ceantair a mbeidh plean teanga acu.

Maidir leis na ceisteanna a chuir an Teachta Ó Muimhneacháin, ó thaobh an Bhille agus na clocha míle, is dóigh liom nach féidir fanacht go dtí go mbeidh na spriocanna bainte amach le fáil amach cén chaoi a bhfuil muid chun iad a bhaint amach. Sin an rud atá i gceist againn. Tuigeann muid nach ionann an t-éileamh a bheidh ar sheirbhísí Gaeltachta ar fud na tíre. Beidh seirbhísí Stáit á gcur ar fáil do na pobail Ghaeltachta agus sna bailte seirbhíse Gaeltachta mar aonad atá aitheanta againn anois agus tá súil againn go mbeidh siad ar fáil i gceantair a bhfuil líonraí iontu. Sin iad na clocha míle atá de dhíth orainn, ag tosú leis na ceantair is láidre Gaeltachta. Caithfear taighde a dhéanamh le fáil amach cén leibhéal seirbhíse atá ar fáil agus cén líon daoine a bheidh na seirbhísí seo de dhíth orthu. Caithfear spriocanna níos gairide a leagadh síos i leith seirbhísí a chur ar fáil do na ceantair sin ná i leith seirbhísí do cheantair eile.

Maidir leis na smachtbhannaí, tuigim go bhfuil conspóid ag baint le smachtbhannaí agus gur féidir dearcadh a bheith ann gur féidir leo naimhdeas a chothú don Ghaeilge agus daoine a thiontú in éadan na Gaeilge go dtí pointe. Má amharcann muid, áfach, ar an mBille a tugadh isteach san Eastóin in 2011, mar shampla, tá smachtbhannaí i gceist do chomhlachtaí stáit nach gcomhlíonann téarmaí na reachtaíochta. Is féidir le comhlacht stáit nó gnólacht fíneáil a fháil mura bhfuil comharthaí dátheangacha sa Chatalóin. Tá féidearthachtaí ansin. Tá samplaí eile ar fud na hEorpa agus níos faide i gcéin i dtaca leis sin. Is dóigh liom gur fiú amharc ar chuid de na samplaí eile sin. Ó thaobh an Bhille, is féidir taighde a dhéanamh faoi cé chomh maith is atá ag éirí leis an chóras i dtíortha eile le go bhfeicfimis cén córas gur chóir dúinn a úsáid anseo. Beidh cumhacht ar an Aire cinneadh a dhéanamh córas ar bith a úsáid. Nílimid cinnte faoi conas a chuirfear i bhfeidhm é. Sa Chatalóin, tá cigirí i gceist atá ceangailte leis an údarás áitiúil. Ní fhéadfainn a rá cén cur chuige is fearr.

Maidir leis an gceist faoin athbhreithniú atá le déanamh, tá súil againn go mbeidh bord úr iomlán againn i ndiaidh an chéad chruinniú eile an Comhaireacht Thuaidh-Theas, a bheidh ann roimh dheireadh na míosa seo. Ansin, beidh súil againn plé leis an SPG nó leis an deontas úr sna cruinnithe a bheidh againn i mí Eanáir agus mí Feabhra.

Ní bheidh deireadh le maoiniú reatha na ngrúpaí a fhaigheann maoiniú faoin scéim sin go dtí deireadh mhí an Mheithimh 2021.