Mr. Micheál Ó hÉanaigh:

Tá fíor áthas orm agus ar mo chomhghleacaithe a bheith anseo os comhair an choiste agus an deis a bheith againn labhairt faoi struchtúr Údarás na Gaeltachta agus Bille na dTeangacha Oifigiúla (Leasú), 2020. Táimid ag súil go mór le bheith in ann cur síos a dhéanamh don choiste ar an straitéis atá á chuir i bhfeidhm againn i láthair na huaire ar mhaithe le muintir na Gaeltachta agus an straitéis atá beartaithe againn tosú ó Eanáir na bliana seo chugainn. Feicim go leor daoine an-aitheanta timpeall an tseomra anseo a thuigeann obair an Údaráis go han-mhaith. Ba mhaith linn an deis seo a thógáil dul tríd an struchtúr, na feidhmeanna agus an ról atá againn agus an obair a bhíonn muid ag déanamh sna Gaeltachtaí éagsúla.

Léiríonn an chéad sleamhnán ar an scáileán na háiteanna atá na Gaeltachtaí éagsúla suite, thar seacht gcontae ó Dhún na nGall síos chomh fada le Contae Chorcaigh, agus Port Láirge, an Mhí, Ciarraí, Gaillimh agus Maigh Eo ina measc. I gcomhthéacs na Gaeltachta is é an bun-fhíric ná go gcomhlíonann Údarás na Gaeltachta an fheidhm a chomhlíonann IDA Ireland, Fiontraíocht Éireann agus na local enterprise offices, LEOs, sa chuid eile den tír. Tá na róil sin ar fad againn ó thaobh na fiontraíochta de. Sin gné shuntasach.

Sa chéad sleamhnán eile feictear go bhfuilimid bainteach le inbhuanaitheacht na Gaeltachta. Táimid ag breathnú ar chuile ghné de shaol na Gaeltachta inár gcuid oibre, mar an comhshaol agus an timpeallacht a chaomhnú agus a neartú, an eacnamaíocht agus cúrsaí pobal agus cultúr na bpobal sin.

Maidir le cuspóir na heagraíochta, is é caomhnú agus láidriú na Gaeilge mar theanga bheo le cois í a thabhairt mar oidhreacht don chéad ghlúin eile an bunchuspóir atá ag polasaí Údarás na Gaeltachta. Déanann an t-Údarás gach iarracht an cuspóir seo a bhaint amach trí fhorbairt fiontraíochta agus tionscnaimh cruthaithe fostaíochta a chothú agus a mhaoiniú, chomh maith le tacaíocht a thabhairt d’imeachtaí pobail, cultúrtha agus teanga-bhunaithe. Sa chiorcail beag sin ar an sleamhnán, is léir go bhfuil na trí rud ceangailte le chéile. Is gá pobail Gaeltachta a neartú agus a fhás le gur féidir an Ghaeilge a bhuanú agus a chur chun cinn agus déantar é sin trí thacú le forbairt fiontraíochta agus cruthú fostaíochta do na pobail sin.

Taispeánann an chéad sleamhnán eile an difríocht idir muidne agus na heagrais forbartha eacnamaíochta a luaigh mé níos luaithe. Ní amháin go bhfuilimid bainteach leis an bhfiontraíocht agus le cúrsaí gnó, ach baineann leath dár n-aidhmeanna le pobal agus teanga freisin. Tá dhá thaobh leis an straitéis atá againn. Tá an gníomh fiontraíochta agus cruthú fostaíochta ann, agus tá an píosa a bhaineann le cultúr agus buanú teanga ann.

Luaigh mé an straitéis atá á chur i bhfeidhm againn ó 2018. Taispeánann an sleamhnán seo na príomhchuspóirí a bhí leagtha síos againn sa straitéis sin. An chéad chuspóir ná go mbeadh 1,500 post nua ceadaithe againn do ghnóthaí atá lonnaithe sa Ghaeltacht thar tréimhse na straitéise. An dara ceann fíorthábhachtach ná go mbeadh 8,000 post lánaimseartha cruthaithe i gcliaint-chomhlachtaí ar an talamh. Ciallaíonn sé sin go mbeadh na comhlachtaí sin ag fostú an méid sin daoine ar a laghad ar bhun lán ama ag deireadh na bliana seo. An tríú cuspóir ná go mbeadh 29 plean teanga faofa agus á chur i bhfeidhm faoi dheireadh na bliana seo. An ceathrú ceann ná go mbeadh muid ag cur tacaíocht ar fáil do 33 eagras forbartha pobail, mar na comharchumainn agus na heagrais pobalbhunaithe eile, agus ag cur maoiniú ar fáil dóibh. Ar deireadh, bhí muid ag iarraidh a bheith ag rith an obair seo uile agus muid ag neartú branda na Gaeltachta.

Sa chéad sleamhnán eile luann muid go raibh muid féin ag déanamh tosaíochta ar chúpla tionscnamh straitéiseach mar chuid den lár-straitéis sin. An chéad cheann atá luaite ná Páirc na Mara, páirc mhuirí nuálach atáimid ag forbairt in iarthar Chonamara. Táimid ag iarraidh forbairt inmharthana a dhéanamh ar acmhainn na mara, acmhainn atá nádúrtha don cheantar sin agus do go leor ceantair Ghaeltachta. Is féidir go leor táirgí nua a aimsiú trí thaighde agus forbairt agus trí bheith ag obair le páirtnéirí sa phobal agus san earnáil phríobháideach, agus is féidir linn forbairt inmharthana atá bunaithe ar bhreis luacha a dhéanamh.

Tá Páirc na Mara agus ár gcuid pleananna i gcomhair Pháirc na Mara lárnach dó sin.

Is é an dara rud atá luaite agam ansin ná an rud ar a dtugaimid Gteic, is é sin gréasán digiteach na Gaeltachta. Thuig Údarás na Gaeltachta gur gá go mbeadh ceantair tuaithe in ann feidhmiú ar chomhchéim agus gan a bheith faoi aon mhíbhuntáiste sa domhan agus san eacnamaíocht nua a bhí ag teacht agus go gcaithfimid a bheith ag breathnú ar rudaí ar nós na mol digiteach, na digital hubs seo. Tá go leor cainte anois orthu de bharr rudaí a tharla le bliain anuas ach bhí se lárnach inár straitéis go mbeadh ionaid ansin le háiseanna agus ceangal leathanbhanda den chéad scoth ar fáil d’fhiontraithe, comhlachtaí beaga agus cianoibrithe, agus go bhféadfaimis in ann daoine a mhealladh ar ais chun cónaí sa Ghaeltacht agus a bheith in ann a gcuid oibre a dhéanamh chomh héifeachtach céanna ó na moil seo. Tá sé i gceist againn go mbeidh os cionn 30 acu seo ar an talamh againn go luath an bhliain seo chugainn. Tá súil againn go mbeidh ar a laghad 24, mura mbeidh 27, acu ag feidhmiú roimh dheireadh na bliana seo. Is gréasáin fíorthábhachtacha iad le cinntiú go bhfuil na ceantair Ghaeltachta, na hoileáin mara san áireamh, in ann leas a bhaint as an eacnamaíocht dhigiteach agus oibriú go héifeachtach agus muid ag breathnú chun cinn.

Chinneamar chomh maith go ndéanfaimis forbairt ar bhranda Gaeltachta. Níl aon dabht ach go bhfuil go leor rudaí maithe ag tarlú sa Ghaeltacht idir ghnóthaí, cúrsaí pobail, teanga, cultúr agus ealaín. Thuigeamar chun go n-osclóimis os comhair an domhain go raibh gá go mbeadh branda ar leith againn. Is é sin rud eile a bhaineamar amach le linn tréimhse na straitéise seo.

Rud a bhí fíorthábhachtach chomh maith leis sin ná a bheith ag breathnú, ní hamháin ar an bpobal Gaeltachta atá sna limistéir Ghaeltachta ach tuigimid, de bharr imirce agus go leor cúinsí eile, go bhfuil pobal i bhfad níos leithne amuigh ansin ar fud an domhain atá báúil don Ghaeltacht agus in ann cúnamh a thabhairt don Ghaeltacht agus a bhfuil muidne in ann cúnamh a thabhairt dóibh. Is é an fáth gur bhunaíomar Togra Diaspóra na Gaeltachta. Táimid ag obair ar an togra sin lenár ngréasáin ar fud na hÉireann agus an domhain a leathnú amach. Thuig daoine a bhfuil suim acu sa Ghaeltacht agus atá in ann a bheith ag obair agus ag comhoibriú linn é sin.

Is é an rud eile a rinneamar ná forbairt straitéisí turasóireachta. Tuigimid, má ghlactar go bhfuil 25% de Shlí an Atlantaigh Fhiáin ag dul trí cheantair Ghaeltachta, go dtugann sé sin amhairc ar cé chomh tábhachtach is atá an Ghaeltacht ó thaobh turasóireacht cultúrtha agus ó thaobh an mhéid rudaí tarraingteacha atá sa Ghaeltacht. Táimid ag obair i gcomhar leis na húdaráis áitiúla, le Fáilte Éireann, le chuile dhream ábhartha agus le pobail áitiúla - agus tá na comharchumainn atá againn lárnach anseo chomh maith - chun go gcinnteoimid go mbeidh táirgí d'ardchaighdeán sa Ghaeltacht sna blianta amach romhainn agus táimid ag obair orthu sin san am i láthair.

Is fiú suntas a thabhairt chomh maith lenár straitéis féin go bhfuil obair an Údaráis ceangailte go mór le straitéisí agus le pleananna náisiúnta eile. Táimid lárnach agus tá ról againn i Straitéis 20 Bliain don Ghaeilge agus an gníomh-phlean cúig bliana atá á chur i bhfeidhm ag an Roinn Turasóireachta, Cultúir, Ealaíon, Gaeltachta, Spóirt agus na Meán. Táimid lárnach in go leor de na tosaíochtaí atá ann. Táimid lárnach sna straitéisí ar fad seo a leanas freisin: Tionscadal Éireann 2040; Action Plan for Jobs: An Plean Gníomhaíochta Fostaíochta; Realising our Rural Potential; Food Wise 2025; a National Bioeconomy Policy; agus Harnessing our Ocean Wealth ó thaobh cúrsaí mara. Chomh maith lenár spriocanna féin tá spriocanna againn atá bainteach leis na straitéisí náisiúnta sin ar fad chomh maith.

Ba mhaith liom díreach a rá go raibh an sprioc sin ann go mbeadh 8,000 post ar an talamh againn faoi dheireadh na bliana seo. Bhí rudaí ag dul go han-mhaith againn agus ní hé go bhfuil rudaí ag dul go tubaisteach go fóill, buíochas le Dia. Faoi dheireadh na bliana seo caite bhíomar imithe chomh fada le 7,844 phost den 8,000 post lánaimseartha a bheith bainte amach i gcomhlachtaí Gaeltachta chomh maith le 523 phost pháirtaimseartha. Sílim go bhfuil sampla amháin ansin de cheann de na comhlachtaí idirnáisiúnta atá lonnaithe agus é ag feidhmiú go héifeachtach sa Ghaeltacht sa sleamhnán seo. Táimid ag clúdach go leor earnálacha agus taispeánann an sleamhnán seo, mar snapshot, ceardaíocht, turasóireacht, bitheolaíocht, acmhainní mara, bia, an tionscal closamhairc, leictreonach, bithleigheas, oidhreacht agus turasóireacht fuinnimh. Tá go leor drioglann againn ag teacht chun cinn sa Ghaeltacht, rud nach raibh ann cúpla bliain ó shin, mar tháirgí den chéad scoth, ní hamháin ó thaobh a bheith ag táirgeadh fuisce, poitín agus na rudaí sin, ach mar áiseanna turasóireachta chomh maith agus cuireann siad go mór leis na ceantair Ghaeltachta. Tugann sleamhnán mar sin léirmheas ar bhealach maith ar chomh leathan agus an éagsúlacht is atá sna gnóthaí sin agus na hacmhainní atá sa Ghaeltacht.

Luaigh mé na comhlachtaí sin mar go bhfuil sé fíorthábhachtach go mbíonn go leor daoine ag rá go mbíonn sé an-deacair rudaí a dhéanamh i gceantair tuaithe agus tá sé. Tá sé dúshlánach agus níos dúshlánaí ná i gceantair lárnacha ach tá taithí Údarás na Gaeltachta ag cruthú gur féidir le comhlachtaí atá ag feidhmiú ar chaighdeán domhanda sa Ghaeltacht in ann na daoine a fháil agus a bheith brabúsach agus inmharthana. Feictear sa sleamhnán sin sampla de chuid de na comhlachtaí sin. Is iad sin comhlachtaí a tháinig ón iasacht, ar nós Mylan, Randox agus Mowi, agus comhlachtaí a d'fhás ón mbun aníos agus atá éirithe an-mhór sa Ghaeltacht cosúil le Nemeton, Macroom Buffalo Mozzarella, Cambus Medical agus comhlachtaí mar sin.

Sa chéad sleamhnán eile téimid ar aghaidh go dtí tuilleadh acu. Bhíomar ag iarraidh chuile chontae a chlúdach agus taispeánann sé seo cuid eile de na comhlachtaí, agus roinnt díobh seo bunaithe ar acmhainní nádúrtha. Má bhreathnaítear ar chomhlacht OGT ansin, feictear an obair atá á déanamh ann le feamainn bhuí agus an breisluach atá á bhaint as sin agus á easpórtáil mar leasú ar fud an domhain.

Is rud fíorthábhachtach dúinn mar Údarás na Gaeltachta agus mar mhuintir na Gaeltachta go bhfuilimid fíorbhuíoch as an infheistíocht a fhaighimid ón Stát chun go bhféadfaimid ár gcuid oibre a chur i gcrích. Tá sé fíorthábhachtach freisin an pointe a dhéanamh ní hamháin go bhfuil aisíocaíocht cultúir agus teanga á dhéanamh ag an Stát as an nGaeltacht, ach tá aisíocaíochtaí suntasacha eacnamaíochta á ndéanamh chomh maith. Léiríonn an chéad sleamhnán eile seo na figiúirí is deireanaí atá faighte againn ón suirbhé a rinne ABSEI don Roinn Post, Fiontar agus Nuálaíochta don bhliain 2019. Taispeánann sé na mórchomhlachtaí atá ag fostú os cionn deichniúr - is é sin mionlach na gcomhlachtaí ach tá sé fíorthábhachtach dúinn - agus maidir leis na comhlachtaí sin in 2019, bhí díolachán €844 milliún acu, agus bhí €499 milliún de sin nó 59% dá gcuid díolachán easpórtáilte. Bhí €430 milliún ó na comhlachtaí sin caite go díreach i ngeilleagar na hÉireann. Bhí caiteachas ar phárolla i gceantair Ghaeltachta de €189 milliún. Má théimid siar cúpla bliain - ní raibh na figiúirí cothrom le dáta roimhe agam - bhí aisíocaíochtaí cánacha de €77 milliún déanta ar ais díreach don Stát. Tá sé fíorthábhachtach mar Ghaeltacht a rá go bhfuilimid inár gcuid thábhachtach d'eacnamaíocht na tíre tar éis dúinn a bheith suite inár gceantair atá iargúlta agus scoite amach, agus go bhfuilimid fós lárnach agus ag iarraidh a bheith níos lárnaí fós d'eacnamaíocht na tíre.

Luaigh mé branda na Gaeltachta agus tá cúpla sampla ansin de chomhlachtaí táirgí den chéad scoth de chuile chineál atá againn sa Ghaeltacht. Léiríonn an branda seo cé as a dtagann siad seo, céard é an dúchas, an bród, an t-ardchaighdeán, an pobal agus an cultúr atá ina luí ar chúl na dtáirgí seo. Tá glactha go han-mhaith ag na comhlachtaí seo le branda na Gaeltachta agus tá sé á úsáid go forleathan agus ag fáil aitheantais. Tá sé fíorthábhachtach dúinn a bheith ag tógáil air sin i rith an ama.

Luaigh mé Togra Diaspóra na Gaeltachta agus arís tá sé seo fíorthábhachtach dúinn. Táimid ag obair le daoine i Meiriceá, i Sasana, agus tá muintir Dhún na nGall dírithe

ar Ghlaschú agus ar Albain agus mar sin de. Tá réimse mór amuigh ansin atá ag iarraidh oibriú linn agus tá roinnt pictiúr ansin agam. Feictear daoine mar Marty Walsh, Seán Ó Mainnín agus daoine mór le rá eile de bhunadh na Gaeltachta anseo, ansiúd agus eile.

Tugann sé léargas maith ach tá acmhainn fíor-thábhachtach an-mhór amuigh ansin atá sásta tacú linn agus atá an-fhabhrach dúinn. Tá an togra seo, togra diaspóra na Gaeltachta, an-tábhachtach dó sin. Leis na teicneolaíochtaí nua, táimid in ann a bheith ag síniú amach agus a bheith ag déanamh ceangail i bhfad níos leithne ná dá mbeadh muid ag úsáid bealaí traidisiúnta amháin, mar a chaitheadh muid san am atá thart.