Mr. Kevin de Barra:

A Chathaoirligh, A Sheanadóir agus a chairde thar cheann Comhdháil Náisiúnta na Gaeilge ba mhaith liom buíochas a ghabháil leis an bhfochoiste as an deis labhartha seo a thabhairt dúinn inniu. Sí Comhdháil Náisiúnta na Gaeilge lárchomhairle na Gaeilge ar phobal na Gaeilge. Fheidhmimid chun bá agus chun tacaíocht don Ghaeilge mar bheotheanga a neartú agus a bhuanú i ngach gné de shaol mhuintir na hÉireann. Bunaithe i 1943 feidhmíonn an Comhdháil mar scáth eagraíocht ar na heagrais dheonacha Gaeilge agus thar cheann phobal na Gaeilge ar mhaithe leis an gcuspóir náisiúnta an Ghaeilge a athbheochan. Tá 22 de bhall eagraíochtaí ó mhór réimhsí uile na hearnála. Fáiltíonn Comhdháil Náisiúnta na Gaeilge roimh athbhreithniú na Roinne Ealaíon Oidhreachta agus Gaeltachta ar Acht na dTeangacha Oifigiúla 2003 agus le bhur gcead cuirfimid ár gcuid moltaí i leith na leasaithe os bhur gcomhair. Ach chomh maith leis sin tagraímid freisin do roinnt nithe atá ag titim amach i measc earnáil dheonach na Gaeilge.

Ceithre cinn déag de cheannteideal ina iomlán atá molta sna ceannteidil bhille agus baineann roinnt mhaith acu sin le nithe teicniúla chun lúb ar láir san Acht féin a cheartú. Ach tá moltaí eile ann a bhaineadh go mór ó stádas na reachtaíochta reatha agus a dhéanadh Acht na dTeangacha 2003 a lagú go mór.

Ar an gcéad dul síos, ba mhaith liom a rá gur gá go mbeadh gach seirbhís ón stát don phobal ar fail trí mheán na Gaeilge chun feidhm phraiticiúil a thabhairt do sheasamh faoi airtegal a hocht den bhunreacht. Is gá mar sin a chinntiú go dtagann aon leasú molta ar Acht na dTeangacha Oifigiúla leis an seasamh sin, ionas go dtabharfar feidhm iomlán do stádas na Gaeilge mar theanga náisiúnta agus mar phríomhtheanga oifigiúil an stáit seo.

Is gné lárnach de Acht na dTeangacha Oifigiúla iad na scéimeanna teanga do na comhlachtaí poiblí. Faoi alt 11 den Acht sin, aontaíonn comhlachtaí poiblí scéim teanga leis an Roinn Ealaíon Oidhreachta agus Gaeltachta áit a ndéantar cur síos ar ghealltanais an chomhlachta phoiblí i leith seirbhísí Gaeilge a chur ar fail don phobal. Tá amhras agus go deimhin tá buairt léirithe ag Comhdháil Náisiúnta na Gaeilge le blianta beaga anuas maidir le córas na scéimeanna teanga agus muide de tuaraim gur léiriú í an easpa dul chun cinn ar dhaingniú agus ar chur i bhfeidhm na scéimeanna teanga ar dhrogall an státchórais a dhualgais i leith na Gaeilge a chomhlíonadh. Tháinig céad scéim teanga na Roinne Oideachais agus Scileanna i bhfeidhm sa bhliain 2005 scéim trí bliana a bhí anseo a leag amach gealltanais na Roinne i dtaca leis an seirbhís a gcuirfidís ar fáil don phobal. Bhí an scéim sin in éag ón bhliain 2008 agus tar éis 5 bliana fada ag fanacht ar an dara scéim tá sé sin daingnithe anois ag an Roinn Ealaíón Oidhreachta agus Gaeltachta ón bhliain seo caite.

Ní hamháin nach dtógann an dara scéim seo ar a bhí geallta sa chéad scéim ach go deimhin tá cuid mhaith de mhéid a bhí geallta sa chéad scéim curtha anois ar neamhní. Má bhreathnaimid ar cheanntiedeal a seacht agus an leasú atá beartaithe ar alt a 14 feicimid go bhfuil i gceist an córas lochtach seo a lagú a thuilleadh faoi réir an leasaithe atá beartaithe do alt a ceathar déag moltar téarma na scéimeanna teanga a ardú ón tréimhse reatha de 3 bliana go tréimhse níos faide sé sin 7 mbliana. Mínítear sa cháipéis go ndéantar an moladh seo ar mhaith leis an uallach riarachán a bhaineann le haontú, le dréachtú agus le daingniú na scéimeanna a laghdú. Dá nglacfaí leis an tan réimhse molta seo do scéimeanna teanga bheadh tréimhse na scéimeanna seo níos faide ná mar a bheadh tréimhse an Choimisinéara Teanga féin fiú. An té ar a bheas an dualgas monatóireacht a dhéanamh ar fheidhmiú na scéimeanna sin. In áir dul i ngleic leis na ríaráistí reatha a bhain le córas na scéimeanna agus iarracht a dhéanamh an córas seo a neartú ina áit an rud atá á mholadh anseo ná go mbeidh an canna á ciceáil síos an bóthair agus nach mbeidh freagracht ar an Roinn as forbairtí céimiúla sna scéimeanna a aontú go tráth rialto. Má chinntear gur gá tréimhse na scéimeanna teanga a leathanú is gá spriocanna bliantúla a leagan amach do gach scéim teanga ionas nach dtabharfadh an leasú seo an deis do chomhlachtaí poiblí a ndualgais a sheachaint.

Chuir Comhdháil Náisiúnta na Gaeilge moltaí .cuimsitheach chun cinn inár naghneacht le linn an phróisis chomhairliúchán maidir le bealaí chun córas na scéimeanna a fhorbairt. Moltar ar an gcéad dul síos go mbeidh leasuithe ar an Acht bunaithe ar chearta teanga in áit a bheith bunaithe ar ghealltanais na gcomhlachtaí poiblí. Tá ceithre príomh mholadh againn i dtaca le córas na scéimeanna agus conas an córas sin a fhorbairt. Uimhir a haon go bhforbrófaí córas nua le caighdeán a bheas bunaithe ar rialacháin reachtúla. Uimhir a dó go ndéanfaí aicmiú ar chomhlachtaí poiblí de réir an réimse feidhme agus de réir na sainseirbhísí agus na seirbhísí line tosaigh a gcuireann siad ar fail don phobal. Uimhir a trí go mbeadh soláthair chomhleibhéal seirbhísí mar bhunriachtanas do eagraíochtaí sna réimsí céanna mar shampla go gcuirfeadh comhairlí contae i ngach contae a bhfuil ag freastal ar Ghaeltacht seirbhísí comhchineáil ar fail do phobal na Gaeltachta agus uimhir a cheathair go leafarchur chuige cosúil le samhail Cheanda sin é an tairiscint gníomhach a chíallódh go mbeadh ar chomhlachtaí poiblí a chuid seirbhísí a fhógairt agus a chur in iúl don phobal. Ní mór do gach comhlacht poiblí éileamh ar sheirbhísí a chothú agus an pobal urlabhartha a spreagadh chun úsáid a bhaint as na seirbhísí sin.

Breathnóimid anois ar cheannteideal a cheathair lagú mór eile. Moltar leasú a dhéanamh ar alt a deich de uanú fhóráil reatha maidir le soláthair aon doiciméad ina leagtar amach tograí beartais phoiblí i ngach ceann de na teangacha oifigiúla a scriosadh. Chuimsíonn an an dualgas ar chomhlachtaí phoiblí faoi alt a deich doiciméid áirithe a fhoilsiú i nGaeilge agus i mBéarla doiciméad i nach mbeadh suim ag an ghnáth shaoránach iontu b’fhéidir bíodh siad siúd ar fail i nGaeilge nó i mBéarla. Moltar faoi cheannteideal a cheathair an dualgas a scriosadh go hiomlán. Dár le Comhdháil Náisiúnta na Gaeilge nár choir leasú den chineáil seo a dhéanamh bunaithe ar cheisteanna praiticiúla nó ar shábháilt airgead amháin. Ní mór a aitheant go bhfuil tábhacht le foilsiú áirithe a bhfuil sádas ag baint leo go dátheangach rud atá riachtanach chun úsáid na Gaeilge i ngníomhaíochtaí an stáit a éascú agus a chinntiú agus chun chur leis na deiseanna don phobal gnó dhéanamh leis an gcóras poiblí trí mheán na Gaeilge.

Mhol Comhdháil Náisiúnta na Gaeilge go láidir go gcosnófaí neamhspleachas Oifig an Choimisinéara Teanga agus cuirfimid dáilte is fiche mar sin roimh chinneadh an Rialtais gan Oifig an Choimisinéara Teanga a chónascadh le hOifig an Ombudsmann mar a bhí beartaithe roimhe seo. Le linn an phróisis chomhairliúcháin dhá bhliain ó shin thacaigh an Chomhdháil go mór le hiarrachtaí na Roinne agus i rith Tostal na Gaeilge 2012 a bhí á eagrú ag an gComhdháil go hiomlán ar athbhreithniú an Achta Teanga. Fuaireas 1,400 suirbhé ón bpoball mar aon le 262 aighneacht. Tar éis an stró agus tar éis an t-anthró a chur an pobal orthu féin chun páirt gníomhach a ghlacadh sa phróiseas comhairliúcháin seo is úadar mór díomá é don Chomhdháil agus don phobal i gcoitinne nár éistíodh lena moltaí. Luaigh mé ag tús mo chuid cainte go raibh uaimh bhur n-áird a tharraingt ar cheist eile nach mbaineann go dlúth le hAcht na dTeangacha Oifigiúla 2003 in Eanáir na bliana seo fograíodh na sé cheanneagraíocht a roghnaíodh chun feidhmiú mar cheann eagraíochtaí faoin múnla nua maoinithe atá beartaithe ag Foras na Gaeilge. Ó tharla nár roghnaíodh Comhdháil Náisiúnta na Gaeilge fágann sin nach bhfuil de rogha ag Bord na Chomhdhála anois ach deireadh a chur le fostaíocht an tseisear foirne reatha. Ó Fógraíodh an chinneadh i Mí Eanáir tá plé déanta le dreamanna éagsúla maidir le haistriú na dtionscadal atá faoi chúraim na Chomhdhála chunrathúlacht na dtionscadal sin a chinntiú amach anseo. Cé go bhfuil dul chun cinn áirithe déanta ar an bplé seo tá bac ar leith air ó tharla nach fios do na ceann eagraíochtaí go fóil cé hiad na achmhainní idirdheontais agus fhoireann a bheas ar fail dóibh tar éis an 30 lá de Mheitheamh na bliana seo. Tuigeann Bord na Comhdhála nach mbeidh maoiniú ar fail tar éis an tríochú lá de Mheitheamh agus le croí trom tá cinneadh glactha ag an mBord chun crinniú úrghnách a ghairm chun scorn a heagraíochta a phlé. Tar éis 71 bliain de obair mhór mhaith beidh an stát seo ag cur deireadh le Comhdháil Náisiúnta na Gaeilge. Tá dualgais agus go deimhin tá dlítineas ar an gComhdháil lena n-áirítear dualgais reachtúla amhail iomarcaíocht na foirne agus rátaí anuas ar sin sa bhliain 1991 cheannaigh an Comhdháil léas ar an gceannceathrú anseo ar shráid Chill Dara le beannacht na Roinne Gaeltachta agus go deimhin tá an Roinn sin luaite sna cáipéisí dlíthiúla a bhain leis an socrú sin. Léas 35 bliain a bhí ann agus maireann sé go stí an bhliain 2017. Tá muid ag iarraidh teacht ar chomhréiteach leis an tiarna talún maidir leis an léas a bhriseadh luath ach tá an t-ádh ag sleamhnú go scioptha ní fanta anois ach beagáinín le cois ceithre seachtain sula mbeidh deireach á chur le conarthaí fostaíochta gach ball foirne agus ar an droch foirne níl tacaíocht á fail againn ó Fhoras na Gaeilge nó ón Roinn Ealaíon Oidhreachta agus Gaeltachta i dtaca leis an gceist seo.

Ní achmhainn don Chomhdháil na dlítineas ar fad atá uirthi a íoc idir iomarcaíocht rátaí agus pé socrú a thiocfaimid air leis an tiarna talún agus lenár gcreidiúnaithe eile. Bhíomar riamh neamhspleach ar an stát do bhunmhaoiniú na heagraíochta agus dá mbeadh pigin rua fanta ag deireadh na mbliana rinneamar é sin a aisghairm ar ais ag an stát. Tuigimid go rímhaith go dtiteann an dualgas reathúil ar ár n-eagraíocht féin ach sé an stát seo a bhunaigh Comhdháil Náisiúnta na Gaeilge agus sé an stát chéanna seo atá anois ag iarraidh deireadh a chur léi agus atá ag iarraidh orainn deireadh a chur le conarthaí fostaíochta ár bhfoirne gan aon soláthair a dhéanamh chun cúiteamh a íoc leo rud atá míchuí rud atá míchóir agus rud atá mícheart gan trácht ar go dtagann sé go hiomlán salach ar dlíthe fostaíochta na tire seo. Molaim don chomhchoiste seo agus don bhfochoiste iniúchadh a dhéanamh ar an scéal seo agus féachaint chuige go gcuirfear na tacaíochtaí chuí ar fail do eagraíochtaí na hearnála deonaigh Gaeilge chun an tréimhse dhúshlánach seo a bhainistiú mar is ceart. Gabhaim buíochas leis an bhfochoiste as an deis a thabhairt leis an gComhdháil a gcuid moltaí a chur os gcomhair inniu agus tá mé lán sásta aon cheist a bheas aghaibh a fhreagairt.