Mr. Dónall Ó Braonáin:

Go raibh maith agat a Chathaoirligh agus a Sheanadóirí agus a Theachta thar cheann Uachtaráin na hOllscoile an Dr. Jim Browne ba mhaith liomsa agus mo chuid comhghleacaithe anseo Aodh Ó Coilleáin agus Lisa Ni Fhlathartha búiochas a ghlacadh leis an gComhchoiste as cuireadh a thabhairt dúinn teacht in bhur láthair agus tuairimí institúideach na hOllscoile a chur in iúl daoibh.

Tá na tuairimí seo bunaithe ar shaineolas agu tá siad bunaithe freisin ar chleachtas freisin sa chaoi is bhfeidhmíonn an Ollscoil capus eisiomarach go dátheangach. Tá misean institúideach agus reachtúil ag Ollscoil na hÉireann Gaillimh oideachas trí Ghaeilge agus an Ghaeilge mar theanga acadúil a chur chun cinn in Ollscoil na hÉireann ar an gcampas i nGaillimh agus in ionad Gaeltachta na hOllscoile ar an gCeathrú Rua agus Carna i gContae na Gaillimhe agus i nGaoth Dobhair i gContae Dhún na nGall. Tá breis agus deich mbliana ann ó achtaíodh an reachtaíocht seo agus fáiltíonn an Ollscoil roimh an deis feidhmiú an Acht a athbhreithniú, scagadh fuarchúiseach a dhéanamh ar fhoráileacha an Achta agus tráchtaireacht a dhéanamh ar cheannteidil Bhille na dTeangacha Oifigiúla leasú 2014.

Dár linne gur éirigh leis an Acht bonn soiléir, seasamhach a chur faoi chearta phobail dul i gcumarsáid leis an stat trí mheán n Gaeilge, cearta úsáide teanga i suíomh ar Leith mar shampla sna cúirteanna agus anseo id Tithe an Oireachtais, feiceáileacht, feasacht agus úsáid institúideach na Gaeilge agus gradam údarás agus ceart úsáid ár logainmneacha Gaeilge. D’aithinigh an Coiminiséir Teanga sa tuairisc athbhreithne a réitíodh ar fheidhmiú ar Achta sa bhliain 2011 go raibh dúshlán áirithe ann nár mhiste aghaidh a thabhairt orthu dá mbeadh leasuithe le déanamh ar an reachtaíocht. Ina measc bhí easpa inniúlachta i measc fostaithe an stáit, seirbhís teanga a chur ar fail do phobal na Gaeilge, seirbhís a bheadh ar chomhchaighdeán le seirbhís Bhéarla, caidreamh agus leibhéal seirbhísí teanga na gcomhlachtaí poiblí chomhchaighdeán seirbhíse na chomhlachtaí úd sa Ghaeltacht, soláthair dhátheangach do fhoilsiúcháin oifigiúla an stáit, cearta phobail a rogha leagan dá n-ainm, sloinne agus seoladh a úsáid agus iad i gcomharsáid leis an stat, eagrais stáit nó comhlachtaí stáit agus chomhsheasamhacht agus straitéis fheidhmithe na scéimeanna teanga faoin Acht.

Mar institúid ard-oideachais ba cheart dúinn a rá freisin gur cás linn feidhmiú phraitriciúil an Achta ó tharla go mbíonn oiliúint gairmiúil á chur againn ar ábhar aistritheoirí agus ateangóirí ag léibhéal fo-chéime agus iar-chéime.

Thug muid suntas do lion, téigear agus géarchúis na n-aighneachtaí a chuireadh faoi bhráid na Roinne Ealaíon, Oidhreachta agus Gaeltachta mar chuid de athbhreithniú na Roinne úd ar Acht na dTeangacha Oifigiúla. Is léir agus is ríléir gur cás le pobail na Gaeilge feidhmiú agus treisiú an Achta seo bídís ag cur futhu sa Ghaeltacht nó go Náisiúnta.

Ba mhaith linn trácht a dhéanamh ar na chinteidil faoi seach de réir mar a leagtar amach iad sa gcaipéis chomhchomhairliúcháin. Tuigtear gur cinn teidil caighdeánach iad, cinnteidil a haon agus a dó agus maidir le ceannteideal a trí ar leasú é ar alt a dó den phríomh Acht. Tuigtear go bhfuiltear ag iarraidh leasú a dhéanamh ar na focail ardrúnaí agus ceann in áit a chuir Aire de réir mar si cuí. A gcead do thicniúleacht an leasaithe ní mhór a bheith cúramach go dtuigtear go soiléir cén t-údarás atá agus a bheidh freagrach as feidhmiú fhorálacha an Achta agus nach ndéantar laghdú ar lion na gcomhlachtaí freagracha trí shíor thagairt a dhéanamh don Acht um Bhainistíocht na Seirbhíse PoiblI 1997 i bhfianaise lion na n-eagrais stáit agus na gcomhlachtaí poiblí atá bunaithe ó shin i leith. I dtaca le ceannteideal a ceahtair ar leaú é ar alt a deich den phríomh Acht níor cheart dár linne leasú a mholadh ar an alt seo bunaithe ar chuinsí caola coatais amháin. Dé réir mar a mhínítear an chás sna notaí miniúcháín. Baineann dár linn ceist láithreach chomhionannais do hábhar anseo agus an clásáil idirdhealaithe in airtigeal a ceatair déag den choinbhinsiúin Eorpach um Cheart an Duinne agus Saoirsí Bunúsacha. Bainfear amach comhlíonadh na gceart agus na saoirsí a leagtar amach sa choinbhinsiúin don idirdhealú ar aon chuinse mar atá gneiss, cine, dath, teanga, creideamh, tuairim pholaitiúil nó tuairim eile bunú náisiúnta nó sóisialta baint le mionlach náisiúnta, maoin breith nó céimíocht eile.

San am chéanna glactar leis gurbh fhiú sainmhíniú a dhéanamh ar chéard is togra beartais phoiblí ann agus cineáil na gcaipéisí a thiocfadh i gceist le sainmhíniú mion. Is cinnte nár cheart go bhfágfaí cáipéisí mórchuntais a leitheidí pháipéir bhána agus pháipéir glasa as an áireamh mar thoradh ar pé ar bith cén leasú atáthar á dhul ag beartú.

Ní miste a thabhairt faoi deara go mbeidh tionchar nach beag ag na leasuithe seo ar earnáil ghairimiúil an aistriúcháin chomh maith. I dtaca le ceann teideal a cúig ar leasú é ar alt a 11 den phríomh Acht ní léir dúinn cén riachtanas a bhaineann leis an leasú molta seo agus ní thugtar míniú faoi gcineáil imthosc a d’fhéadfadh a bheith i gceist.

Dá réir sílimid go bhfuil baol ann go lagófaí ar chumhacht an Aire tabhairt ar chomhlachtaí poiblí a bhfuil athrú in ann dá fheidhm nó tacaí ar a fheidhm seirbhís chomhionann teanga a chur ar fail.

Ó thaobh ceannteideal a sé ar leasú é ar alt 13 den phríomh Acht tuigtear éirim agus mín-aidhm an leasaithe ach moltar a bheith chuid mhaith níos cáiréisí faoi fhoclaíocht an leasaithe le gcur féidir leis an stát eagrais stáit agus comhlachtaí dul i mbainní ar sheirbhísí ar chomh chaighdeán i nGaeilge agus i mBéarla.

Feictear dúinn ach gcinnteofar inniúlacht Gaeilge ag lion leorfhothaineach fóirne nó go nglacfar céimeanna súntasacha maidir le pleanáil teanga agus earcaíochta lena chinntiú go bhfuil cumas aitheanta teanga ag an bhfoireann a fhostaítear chun na críche seo. Is mó go mór an seans go mbeidh toradh leanúnach ar na hiarrachtaí seo mar chinntítear cumas teanga sula bhfostaítear foireann a mbeidh a chúraim orthu freastal ar riachtanais sreirbhísí teanga.

Is iondúil gur gá don chomhlacht poiblí nó eagrasagus stáit an cumas teanga seo a thástáil go heolaíochtúil de réir na gcleachtas measúnaithe is fearr féachain an bhfuil inniúileacht fhírinneach ag an earcach sula a ndéantar iad a cheapadh. Dé réir thaithí institúideacht Ollscoil na hÉireann Gaillimh ní mhór na nithe seo a chur sa mheá ar fheidhmiú an Achta agus na scéimeanna teanga agus inniúchadh á dhéanamh agus iniúchadh á dhéanamh ar sholáthair agus leibhéal seirbhíse teanga agus inniúlachta teanga. Sé sin éascaíocht, go mbeadh sé éasca teacht ar sheirbhís trí mhéan na Gaeilge agus go mbeadh sé forasach don phobal go bhfuil a leithéad de sheirbhís ar fáil is tugtar an tairiscint gníomhach ar sin. Leanúnachas sé sin go mbeadh an tseirbhís dhátheangach ar fáil i gcaitheamh an ama.

Chomhchaighdeán sé sin go mbeadh an caighdeán nó soláthair na seirbhíse i nGaeilge agus i mBéarla ar chomhchaighdeán agus dár linne nach dtig an tairiscint gníomhach seirbhíse teanga a chur ar fail dá noireasa na inniúlachtaí eagraíochtúla seo chomh fada lenár dtiathí féin san Ollscoil áit a ndéanfaimid sár iarracht capus dátheangach a reachtáil agus a chur ar fail do chomhluadar uile na hOllscoile idir mhicléinn agus fhoireann. Agus chomh maith leis sin is fiú an taighde idirnáisiúnta atáaige seo i gCeanada agus i dtír na mBascach.

Maidir le ceannteideal a seacht ar leasú é ar alt a ceathair déag den phríomh Acht, cuirfí fáilte roimh thimpléid saoráideach a bhféadfadh eagraíocht stáit agus comhlachtaí poiblí earraíocht a bhaint as le riachtanais daingnithe na scéimeanna a éascú. Athnítear cén cúram a caithfidh an Roinn Ealaíon, Oidhreachta agus Gaeltachta leis an obair seo agus moltar gurbh fhiú breithniú a dhéanamh ar an moladh go sonrófaí dualgais faoin Acht sa reachtaíocht seachas i scéimeanna. D’ard tréimhse shonraithe a lua le feidhmiú scéimeanna más ann dóibh toisc go bhfuil siar athrú ar nósmhaireachtaí chomhdhéanamh agus scaipeadh phobail na teanga síntear go bhfuil géarghá le téarma seasta a lua a le feidhmiú athbhreithniú, athdhréachtadh agus faofadh scéime ar bith. Ba mba príoracht é an téarma seo a bheith réasúnta agus gan a bheith níos faoide ná cúig bliana le gur féidir dul chun cinn a mheas go tráithiúil. Bheadh a leithéad de chleachtas am-shonraithe ag teacht le moltaí agus tréimhse thollta fheidhmithe na straitéise 20 bliain don Ghaeilge agus an staidéar cuimsitheacht teangeolaíoch ar úsáid na Gaeilge sa Ghaeltacht inar tugadh le fios nach raibh de shaolré ag an nGaeigle mar theanga bheo sa Ghaeltacht ach tréimhse theoranta achar nach faide ná fiche bliain de réir údair na tuarascála. Cuireadh a leithéad le héifeachtúlacht riaradh na scéimeanna teanga sna heagrais agus comhlachtaí poiblí chomh maith, de bhrí go gcaithfí a bheith san airdeall i gcónaí ar athruithe éileamh srl.

I dtaca le ceannreideal a hocht tugtar faoi deara gur leasú é seo atá á mholadh do ghreim an leasaithe i gceannteideal a cúig. Mar a tugadh le fios cheanna ní léir cén riachtanas a bhaineann leis an leasú molta seo agus ní thugtar míniú faoin gcineáil imthosca a d’fhéadfadh a bheith i gceist.

Ceannteideal a naoi moltar nach dtitfeadh an dualgas seo faoi réir fhororadú an Aire ach go n-éascófaí an próiseas trí dháta feidhmithe chomhchoitianta a lua sa reachtaíocht do chomhlachtaí poiblí uile an stát le dáta feidhmithe nach deireanaí ná dhá mhí dhéag i ndiaidh fheidhmiú na reachtaíochta. Is baineann sé seo leis na hainmneacha agus seoltaí poist trí Ghaeilge. Síltear go gcuideoidh sé seo le chuí cóiriú na bpróisis cuí gceartaithe córais ar an múnla céanna leis an mbeartas ar a tugadh faoi roimh theacht na mílaoise mar a tugadh air ar chasadh an chéid. Bheadh sé de bhuntáiste ag an gcur chuige seo gur móide go dtarbharfaí cleachtas chomhchaighdeán i bhfeidhm ar feadh córais teicneolaíochta fáisneise na hearnála poiblí.

Ceannteideal a deich moltar go mbeadh tréimhse cinnte ama luaite leis an leasú seo sa chaoi is nach bhfuil feasacht phoiblí faoi ábhar tráchtaireachta thuairiscáil bhliaintiúil an Choimisinéir Teanga faoi mhíbhuntáiste de bharr riachtanais nó moill ó earraí oibriúcháin in Oifig an Ard Reachtaire. Toradh amháin a d’fhéadfadh a bheith ar leasú den chineáil seo nach toradh d’aon fhuaim é ach llgfí gan choinne go mbainfí den chuntasacht phoiblí an Choimisinéara Teanga trí mhoilleadóireacht phróiseála riaracháin iniúchta.

Cinnteideal a haon déag agus a dó dhéag moltar go láidir nach dtiocfadh an dá leasú seo chun cinn toisc a lárnaithe is atá saoithiúlacht an ainm eolaíochta de Dhúchas na hÉireann. Glactar leis gur cinneadh Rialtais é a thagraíonn ar chomhlachtaí poiblí ach moltar go scrúdófaí go cúramach arbh fhéidir ar choiste saineolach nach bhfuil seasamhacht reachtúil leis feidhmiú chun fónamh an stáit i bhfad na haimsire. Is fada uainn í go raibh an dámh le dtuaithe an mhúnla a chuid suntasach den tsamhlaíocht liteartha gaelach ón gcinnaimsir anuas go dtí an féin aitheantas Éireannach chomhaimsearach, tá áit ar leith ag logainmneacha sa gcoincheap seo. De bharr uilghneitheacht castacht agus sainiúlacht an réimhse léinn seo síltear gur gá i gcónaí a bheith ag leithiúnas foras aitheanta a bhféadfaí muinín a chur ann maidir le leaganacha údarásacha den logainmneacha na tire a chur ar fáil.

Agus ceannteideal a trí déag moltar go ndéanfaí crítéir na n-eisiamh a áireamh go beacht agus go soiléir sula gcuimhneófaí ar éisiamh a áireamh mar chuid den leasú se oar chor ar bith. Tá fáil ar Aodh Ó Coilleáin agus ar Lisa Ní fhlathartha agus orm féin ar ndóigh, má tá aon cheist ag ball den Choiste faoi ábhar an ráiteas sin.