Mr. Ciarán Mac Murchaidh:

A Chomhaltaí Thithe an Oireachtais is mian liom buíochas a ghlacadh leis an fhochoiste as an chuireadh teacht in bhur láhtair inniu chun plé a dhéanamh ar na dréacht mholtaí atá foilsithe ag an Rialtas mar chuid den phróiseas athbhreithnithe ar Acht na dTeangacha Oifigiúla 2003. Is mise Ciarán Mac Murchú tá mé mar cheann scoile ar FIONTAR in Ollscoil Chathair Bhaile Átha Cliath agus tá an Dr.Peadar Ó Flathartha léachtóir sínsearach le Gaeigle in Ollscoil Chathair Bhaile Átha Cliath i mo chuideachta anseo inniu fosta.

Achtaíodh Acht na dTeangacha Oifigiúla sa bhliain 2003 le tacaíocht iomlán thithe an Oireachtais ba é sin an chéad uair ar achtaíodh dlí chun éifeacht a thabhairt don seasamh atá ag an Ghaeilge in alt a hocht de Bhunreacht na hÉireann 1937. Cé go raibh nuaíocht ag baint leis an reachtaíocht sa tír seo ag an am is léir go raibh tiochur ar an reachtaíocht ag forbairtí i reachtaíocht teanga a bhí ag titim amach go hidirnáisiúnta agus ag achtanna teanga a bhí rite i gCeanada agus sa Bhreatain Bheag ach go háirithe.

Sa bhliain 2011 d’fhógair an Rialtas go raibh sé socraithe athbhreithniú a dhéanamh ar an acht mar chuid de Chlár an Rialtais 2011 – 2016. Mar chuid den athbhriehtniú sin reachtáil an Roinn Ealaíon, Oidhreachta agus Gaeltachta próiseas comhairliúcháín poiblí. D’fhreagair 1,467 duine suirbhé arlíne agus chomh maith leis sin fuair an Roinn 262 aighneacht eile. Sílim gurbh fhiú féachaint go mear ar chuid de thorthaí de thorthaí an tsuirbhé sin. Chuir beagnach gach freagóir idir 97 – 99% in iúl go raibh sé tábhachtach go gcuirfeadh comhlachtaí poiblí seirbhísí ar fáil i nGaeilge. Go raibh sé tábhachtach go núsáidfeadh comhlachtaí poiblí an Ghaeilge ar chomharthaí lena n-áirítear comharthaí bother agus sráide, stáiseanóireacht , fógraíocht agus fógraí ó bhéal. Gurbh fhearr leo dá gcuirfí fhoilsiúcháín oifigiúla ar fáil i nGaeilge nó go dátheangach. Go raibh sé tábhachtach nó an-tábhachtach go mbeadh oifig ag comhlachtaí poiblí atá lonnaithe sa Ghaeltacht nó atá ag freastal ar phobail Ghaeltachta líofa sa Ghaeilge.

Bhí tromlach na bhfreagróirí idir 53 – 59% míshásta nó an-mhíshásta áfach le seirbhísí a chuireann comhlachtaí poiblí ar fáil sa Ghaeltacht faoi láthair. Míshásta nó an-mhíshásta le seirbhísí neamhphearsanta i nGaeilge foirmeacha iarratais, billeoga eolais, brochiúr, foilsiúcháin cumarsáide i scribhinn etc. Míshásta nó an-mhíshásta le caighdeán na seirbhísí pearsanta atá ar fáil i nGaeilge seirbhísí teileafóin agus fáiltithe cruinnithe etc. Le gcur féidir le athbhreithnithe ar éifeacht an Achta is gá dár linn cuspóir an Achta a thabhairt chun chuimhne. San fhoiliúcháín Acht na dTeangacha Oifigiúla 2003 osradharc dhearbhaigh an Roinn Gnóthaí Pobail Tuaithe agus Gaeltachta cuspóir an Achta mar seo a leanas; ‘Is é bun-chuspóir an Achta ná soláthair níos mó do sheirbhísí i nGaeilge a chur ar fáil ón tseirbhís phoiblí ar chaighdeán níos airde bainfear é seo amach go príomha trí dhualgas reachtúil a chur ar Ranna Stáit agus ar chomhlachtaí poiblí a leithéad de sheirbhísí a sholáthair ar bhealach chomhtháite trí chreat pleanáil reachtúil ar a dtúgtar scéim a bheidh le hathnuachan gach trí bliana le haontú an Aire agus ceann an comhlacht poiblí atá i gceist. Úsáidfear an próiseas seo chun feabhas suntasach céimiúil a bhaint amach thar tréimhse ar leibhéal na seirbhísí trí Ghaeilge a chuirfear ar fail’. Déanann formhór na ndréacht mholtaí atá foilsithe ag an Rialtas tagairt do chuí chóiriú riaracháin nó laghdú a dhéanamh ar an uallach riaracháin. Ó tharla an chuspóir seo a bheith chomh tábhachtach agus a tugadh le tuiscint is féidir linn sprioc a bhaint amach ar bhealaí níos éifeachtaí a chuireas le seirbhísí i nGaeilge a bheith ar fál go saoráideach don saoránach. An bealach is éifeachtaí ar fad chun seirbhísí Gaeilge a sholáthair ná dualgais agus oibligeáidí díreacha a chur ar an státchóras agus córas cúitimh a shocrú lena chur i bhfeidhm ar chomhlachtaí poiblí nach gcomhlíonann an dlí.

Is féidir córas cúitimh den chineáil seo a reachtú faoi alt 27 den Acht dár linn. I ráiteas a rinne an t-iarChomhisinéir Teanga Seán Ó Cuirreáin ós chomhair an fhochoiste seo ar an 13 Eanáir an bhliain seo mhol sé gur cheart go mbeadh seirbhísí á gcur ar fáil do mhuintir na Gaeltachta in a dteanga féin gan cheist gan choiníoll agus mura bhfuil sin ar fáil go bhfuil an státchóras ag rá le muintir na Gaeltachta labharaigí Gaeilge le chéile ach ná labhairigí linne í. Is fada idir an soláthair seirbhísí teanga atá molta ag an iar-Choiminiséir Teanga sa ráiteas sin agus an staid reatha agus ní léir go bhfuil mórán moltaí curtha chun cinn i measc dréacht mholtaí an Rialtais chun feabhais ar bhonn céimiúil a chur ar an staid reatha. Is den riachtanas é aghaidh a thabhairt ar an cheist seo trí mholtaí a fhorbairt a chuirfidh freagrachtaí díreacha ar eagraíochtaí agus institúidí poiblí atá ag feidhmiú sna contaetha Gaeltachta agus ar chomhlachtaí poiblí agus institúidí eile a dhéanann freastal ar phríomh réimhsí de shaol na Gaeltachta ar a n-áirítear an t-Oideachas, an sláinte, an dlí agus an ceart, ag tabhairt áird ar leith ar na príomh phointí teagmhála idir an saoránach agus an státchóras.

De bhreis ar seo, de bharr go bhfuil fás leanúnach ag teacht tar lion na gcainteoirí Gaeigle sna ceantair uirbeacha agus i mórcheantair Bhaile Átha Cliath go háirithe tá gá le dualgais den leibhéal chéanna a chur ar na comhlachtaí stait a dhéanann freastal ar na ceantair sin.

Bheadh sé inmholta go mbeadh na moltaí seo ag teacht le mianta an phobail mar atá léirithe i dtorthaí an phróisís chomhliúcháin phoiblí. Tá an scéim teanga ar cheann de na phríómh bhealaí in Acht na dTeangacha Oifigiúla le seirbhísí i nGaeilge a chur ar fáil. Tógadh an chur chuige seo as Acht Teanga na Breataine Bige agus tá go leor plé déanta ar liúntas an chur chuige chéanna. Is fíor le rá gur chur chuige é a fhéilíonn foinsí agus achmhainní riaracháín agus bainistíochta san eagraíocht a mbaineann an scéim léi agus sa Roinn a bhfuil freagracht uirthi scéimeanna a aontú leisna comhlachtaí poiblí. Má leantar le córas na scéimeanna teanga caithfear a chinntiú go mbíonn an tacaíocht seo ar fáil le gur féidir an córas a fheidhmiú go héifeachtach. Tá sé molta go sínfidh tréimhse na scéimeanna ó thrí bliana go seacht mbliana. Má chuirtear síniú le tréimhse feidhme na scéimeanna bheadh sé riachtanach go leagfaí amach go beacht spriocanna agus aschur cinnte de réir gach bliain féilire. Tá cúram monatóireachta na scéimeanna ar Oifig an Choiminiséara Teanga agus is ar chonradh seacht mbliana a cheaptar an Choimisinéir Teanga. Dá sínfí tréimhse na scéimeanna amach go seacht mbliana mar atá molta ag an Rialtas is léir dár linn go gcruthófaí deacrachtaí maidir le monatóireacht éifeacht ar na scéimeanna.

Is ar mhaithe le dea-chleachtais riaracháin a mholtar sna dréacht mholtaí síneadh ar thréimhse ama na scéimeanna. Mar a luadh cheanna féin laghdófaí ar an uallach riaracháin dá mbogfaí príomh aschur na scéimeanna isteach mar dhualgas dhíreacha isteach i gcorp na reachtaíochta. Is fiú a lua arís gur tógadh chur chuige na scéimeanna teanga as reachtaíocht na Breataine Bige agus go bhfuil Rialtas na Breataine Bige tar éis imeacht ó chuir chuige na scéimeanna teanga agus go bhfuil glactha acu le córas caighdeán a leagtar síos do na comhlachtaí poiblí. B’fhiú iniúchadh iomlán a dhéanamh ar chóras nua na gcaighdeán sa Bhreatan Bheag sula socraítear fanacht anseo le córas na scéimeanna teanga in Éirinn. Moltar sma dréacht mholtaí go gcuirfí alt nua le hAcht na dTeangacha Oifigiúla a thabharfaidh ceart don saoránach leagan Gaeilge dá hainm nó dá ainm agus dá seoladh nó dá sheoladh a úsáid agus iad ag deileáil le comhlachtaí poiblí. Moltar sa dréacht mholtaí go bhfágfaí faoi dhiscréid an Aire an t-alt seo a thabhairt chun cinn de réir scála ama a thabharfaidh deis do chomhlachtaí poiblí a gcuid córas a chur faoi réir don athrú. Cuirfidh sé iontas ar shaoránaigh a chloisteáil nach bhfuil an ceart seo acu cheanna féin. Ceart atá ar fáil do shaoránaigh ar fud an domhain faoi reachtaíochta idirnáisiúnta. Molaimid an ceart seo a bhronnadh a luaithe agus is féidir.

Tá tagairt déanta agam níos luaithe do scéim cuitimh chun a chinntiú go gcuirtear an dlí i bhfeidhm. Moltar forbairt a dhéanamh ar scéim dá leithead chun spreagadh a thabhairt do na comhlachtaí poiblí le cúram ceart a dhéanamh de chearta teanga agus lena chur in iúl don saoránach go bhfuil meas ag an stát ar a chearta teanga. Is léir ó aisfhreagairt an phobail tríd an phróiseas comhairliúcháin poiblí agus ó imscrúduithe an Choiminiséara Teanga go bhfuil easpa foirne sa tseirbhís phoiblí go bhfuil ar a gcumas a gcuid curaimí gairmiúla a chur i gcrích sa dátheanga oifigiúla. Ní féidir an scéal seo a chur ina cheart gan polasaí ceart earcaíochta a thabhairt isteach sa tseirbhís phoiblí a thabharfaidh aitheantas chuí do chumas gairmiúil sa dátheanga. De bhreis ar sin, tá gá le córas oiliúna agus tacaíochta chun forbairt a dhéanamh ar chumas teanga na n-oibrithe i gcomhlachtaí poiblí an stáit. Is ceart an deis a thapú anois dár linn chun foráil a bheachtú leis an torthaí sin a bhaint amach sula gcuirfear tús le beartais nua ear caíochta.

Agus sina bhfuil de ráiteas uainn agus táimid millteanach buíochas daoibh as an deis teacht os bhur gcomhair agus mar a deir ionadaithe eile anseo beimid breá sásta aon ábhar atá luaite againn anseo a phlé libh ina dhiaidh seo. Go raibh mile maith agaibh.