Seán Ó Cuirreáin:

Cé go bhfuil mé ag éirí as, tá coimisinéir nua le ceapadh. Ar bealach, ní réitíonn sé sin na fadhbanna céanna faoi earcaíocht agus easpa seirbhísí trí Ghaeilge do phobal na Gaeltachta agus na Gaeilge. Leanfaidh an easpa sin ar aghaidh muna rachfaí i ngleic leis. Is réiteach amháin é coimisinéir a cheapadh, ach tá súil agam go bhfaighidh an duine a bheidh i mbun na hoibre seo socrú éigin nó tuiscint pholaitiúil go bhfuil sé i gceist ag an Rialtas dul i ngleic leis na hábhair seo. Muna dtarlaíonn sé sin, tá baol ann go leanfaidh an tsraith fadhbanna seo ar aghaidh.

Luaigh an Seanadóir cé chomh riachtanach is atá sé don choiste iniúchadh nó "tuairisc chuimsitheach" a fháil ar fheidhmiú na straitéise. Caithfear go mbeadh a leithéid déanta go neamhspleách. Ní leor a rá go simplí leis na Ranna éagsúla Rialtais tuairisc ar an méid atá déanta acu a sheoladh chugainn. Má dhéanann an coiste é sin, gheobhaidh sé tuairisc dhearfach ina mbeidh na boscaí ticeáilte. Mar a deirim i gcónaí, ní hionann i gcónaí na boscaí a ticeáil agus an obair a bheith déanta. Is ansin atá an deacracht, i ndáiríre. Tá a fhios agam gur tugadh sainchomhairleoirí náisiúnta agus idirnáisiúnta isteach nuair a bhí an straitéis á dhréachtadh. B'fhéidir go mbeadh dream éigin den chineál sin in ann comhairle a chur oraibh maidir leis an gceist seo; sé sin, an bhfuil na rudaí a bhí á moladh acu nuair a bhí an straitéis á chur le chéile á dhéanamh go cuí, go ceart agus go cóir. B'fhéidir go mbeadh grúpa ar nós an dream a chuir an staidéar cuimsitheach teangeolaíoch le chéile in ann breathnú ar na rudaí seo ón taobh amuigh go fuarchúiseach, go fírinneach, go macánta agus go hionraic, agus an saineolas atá acu a úsáid chun cinneadh a dhéanamh an bhfuil sé seo ag tarlú.

Aontaím leis an Seanadóir go bhfuil gníomhartha praiticiúla ar an talamh, seachas focail mhilse, riachtanach i láthair na huaire. Níl aon bhuntáiste dúinn i gcur i gcéill. Ní dhéanfaidh gealltanais fholmha aon mhaith. Creidim go bhfuil sé bunúsach - tá sé seo curtha ar an taifead agam roinnt uaireanta - dul i ngleic leis an earcaíocht ionas go mbeidh céatadán ceart i gceist. Luaigh mé an múnla a úsáideadh i dTuaisceart Éireann nuair a chuaigh an tseirbhís póilíneachta ann ón RUC go dtí an PSNI agus theastaigh ó na húdaráis ó Thuaidh líon na ndaoine san fhórsa ó chúlra náisiúnach a mhéadú. Bhí orthu a chinntiú go mbeadh idirdhealú dearfach i gceist ar feadh roinnt blianta leis an gcothromaíocht a bhaint amach. Sílim go rabhadar in ann éirí as an idirdhealú dearfach, agus é a fhágáil faoin margadh ina dhiaidh sin, tar éis ocht mbliana ós rud é go raibh cothromaíocht bainte amach.

Tá na figiúirí an-íseal i láthair na huaire. Tá a fhios agam go raibh ceisteanna sa Dáil faoin ábhar seo an tseachtain seo caite. Chonaic mé cuid de na freagraí. Bhí Ranna Rialtais ag rá go raibh Gaeilge mhaith ag 1% dá foirne. Chuir Ranna eile na figiúirí i dtaobh daoine le Gaeilge mhaith agus daoine le Gaeilge réasúnta le chéile, ionas go mbeadh cuma níos fearr ar an bhfigiúr deireanach. I ndáiríre, muna bhfuil daoine le Gaeilge agat, ní féidir leat seirbhísí a chur ar fáil trí Ghaeilge. Níl an cheist seo ar an gclár oibre i láthair na huaire. Foilsíodh cáipéisí tábhachtacha an tseachtain seo caite faoi athchóiriú na Státseirbhíse agus athchóiriú na seirbhíse poiblí ar fad. Cé go raibh na cáipéisí sin an-snasta ar fad, níor luaigh siad in aon áit an easpa seirbhíse i nGaeilge nó an easpa seirbhíse Gaeltachta.

Chuir an Seanadóir ceist orm faoin scéal go hidirnáisiúnta. Ní heol domsa faoi aon ombudsman a d'éirigh as go hidirnáisiúnta. Tá deichniúr coimisinéir teanga ar fud an domhain agus, mar a tharlaíonn sé, beidh cruinniú ag Cumann Idirnáisiúnta na gCoimisinéirí Teanga amárach. Tarlaíonn na cruinnithe seo gan dualgas a bheith ar éinne a oifig a fhágáil. Tagann siad ó thíortha chomh fada ó thuaidh leis an gCiorcal Artach agus chomh fada ó dheas leis an Aifric Theas. Úsáidtear córas teicneolaíochta atá an-saor, ionas gur féidir na cruinnithe a reáchtáil gan éinne a gcuid oifigí a fhágáil. Tá comhoibriú an-mhaith idir an deichniúr atá i mbun na gcúraimí seo. Níorbh éigean d'éinne acu sin éirí as a gcuid oifigí de bharr fadhbanna chomh bunúsach seo. Is fíric de chuid na staire í sin.

D'iarr an Seanadóir orm ar cheart plé le scéimeanna teanga. Aontaíodh 16 scéim teanga nua anuraidh, ach chuaigh 20 scéim as feidhm sa tréimhse chéanna. Mar sin, tá carnadh breise á dhéanamh i gcónaí ar an bhfarasbarr. Níltear in ann dul i ngleic fiú leis an méid sin. Mhol mé go mb'fhéidir gur chóir breathnú i dtreo na Breataine Bige i gcomhthéacs an leasú atá le déanamh ar Acht na dTeangacha Oifigiúla. Tá córas nua á thabhairt isteach ansin, ar a dtugtar "caighdeáin" seachas "scéimeanna teanga". Tá sé cineál cosúil le rialacháin a gcuirfear i bhfeidhm ar eagraíochtaí Stáit áirithe, ag brath ar an gceangal atá acu le pobal na Gaeilge agus na Gaeltachta. I bhfocail eile, ní bheimid ag súil leis an tseirbhís chéanna i nGaeilge a fháil ón nGarda Síochána, ó na Coimisinéirí Ioncaim nó ón Roinn Coimirce Sóisialaí - seirbhís a bheadh an-ard ar fad - agus ó eagraíochtaí beaga Stáit ar nós an Poisons Council. Níl aon ghá go mbeadh ar dhreamanna beaga mar sin an leibhéal céanna seirbhís a chur ar fáil. B'fhéidir gur chóir breathnú ar chórais eile, seachas ar chóras na scéimeanna teanga. D'oibreodh córas na scéimeanna dá gcuirfí i bhfeidhm mar is ceart é; sé sin le rá, dá gcuirfí an dua agus an obair ann. Níltear sásta, is cosúil i láthair na huaire, dul i ngleic leis sin. Tá sé ráite liom ag an Roinn go bhfuiltear chun na háiseanna a mhéadú, ach dúradh é sin cheana roinnt uaireanta agus níl sé sin tarluithe.