Dáil debates
Thursday, 12 July 2012
Gaeltacht Bill 2012 [Seanad]: Second Stage
3:00 pm
Dinny McGinley (Donegal South West, Fine Gael)
Link to this: Individually | In context
Tairgim: "Go léifear an Bille an Dara hUair anois."
Cuireann sé áthas mór orm, mar Aire Stáit le cúraimà Gaeilge agus Gaeltachta, agus mar ionadaà poiblà de bhunadh na Gaeltachta, tús a chur leis an dÃospóireacht ar Bhille na Gaeltachta 2012 i nDáil Ãireann tráthnóna inniu. Mar is eol don Teach, tionscnaÃodh an Bille seo i Seanad Ãireann agus chrÃochnaigh sé gach Céim sa Teach sin tráthnóna inné. Is Bille gairid é Bille na Gaeltachta 2012, le 25 alt i gceithre Chuid agus Sceideal. Mar sin féin, creidim gur Bille thar a bheith tábhachtach é a mbeidh dea-thionchar aige ar chur chun cinn na Gaeilge sa Ghaeltacht agus ar fud na tÃre ar feadh na mblianta amach romhainn. Nà mór dúinn cuimhneamh gurb à seo an chéad uair ó 1956 go bhfuil aird á tabhairt, trà reachtaÃocht, ar an ghá atá le brà nua a thabhairt don Ghaeltacht agus le haitheantas a thabhairt do phobail eile sa Stát a thugann tacaÃocht don Ghaeilge.
Tuigeann muid ar fad na hathruithe móra sóisialta, cultúrtha, eacnamaÃocha agus déimeagrafacha atá tagtha ar an Ghaeltacht sa tréimhse 56 bliana atá caite ón phÃosa reachtaÃochta deireanach. An uair sin, bhà daonra iomlán de 86,000 duine sa Ghaeltacht. Tá an figiúr sin méadaithe go dtà 97,000 duine inniu. Ar an drochuair, áfach, nÃl lÃon na gcainteoirà a úsáideann an Ghaeilge go laethúil ag méadú dá réir. De réir dhaonáireamh 2011, nÃl ach 24% de dhaonra na Gaeltachta, nó 23,175 duine, ag úsáid na Gaeilge go laethúil. Tugann an figiúr seo léargas iontach soiléir dúinn ar staid leochaileach na Gaeilge sa Ghaeltacht inniu, agus ar a riachtanaà agus atá sé bearta nua samhlaÃocha a thógáil chun na dúshláin a shárú agus tacaÃocht a thabhairt do na pobail sin atá tiomanta don oidhreacht shainiúil speisialta atá acu a chaomhnú do na glúine a thiocfaidh inár ndiaidh.
Tá sé tábhachtach aitheantas a thabhairt fosta don lÃon mór teaghlach agus pobal atá tiomanta do chur chun cinn na Gaeilge lasmuigh den Ghaeltacht. Is comhartha dóchais é go bhfuil 1.77 milliún duine sa Stát anois a deir go bhfuil eolas acu ar an nGaeilge. Ãsáideann 77,000 duine an Ghaeilge go laethúil lasmuigh den chóras oideachais agus nÃl amhras ar bith ach go bhfuil dea-thoil fhorleathan don Ghaeilge i measc an phobail i gcoitinne. Tugann sé seo ar fad dúshraith mhaith dúinn le tógáil uirthi agus muid ar ár ndÃcheall ag iarraidh na spriocanna dúshlánacha atá leagtha sÃos sa straitéis 20 bliain don Ghaeilge a bhaint amach. Ba mhaith liom léargas gairid a thabhairt daoibh ar phrÃomhchuspóirà agus ar phrÃomhfhorálacha an Bhille. Tá dhá phrÃomhchuspóir ag an mBille - foráil a dhéanamh maidir le próiseas reachtúil pleanála teanga chun tacú leis an Ghaeilge, agus foráil a dhéanamh maidir le leasuithe ar bhord agus ar fheidhmeanna Ãdarás na Gaeltachta.
Maidir leis an phróiseas reachtúil pleanála teanga, déantar foráil leis an mBille maidir le hainmniú na Gaeltachta reatha mar limistéir pleanála teanga Ghaeltachta. Chun na crÃche sin, bainfear úsáid as critéir pleanála teanga a bheidh leagtha sÃos i rialacháin. Tá gá leis an gcur chuige seo chun aghaidh a thabhairt ar an athrú suntasach teanga atá ag tarlú sa Ghaeltacht. LéirÃonn an staidéar cuimsitheach teangeolaÃoch ar úsáid na Gaeilge sa Ghaeltacht i bhfianaise phátrún labhartha teanga an aosa óig, ach go háirithe, go bhféadfadh sé nach mbeadh ach saolré 15 go 20 bliain fágtha ag an nGaeilge mar theanga phobail agus theaghlaigh sa Ghaeltacht, mura ndéanfar gnÃomh práinneach ina leith seo. Is mar gheall ar an tuar sin go bhfuil forbairt córas cuimsitheach pleanála teanga ag leibhéal an phobail sa Ghaeltacht ina ghné lárnach den straitéis 20 bliain don Ghaeilge. Dá bhrà sin, tabharfaidh an reachtaÃocht seo feidhm reachtúil don phróiseas pleanála teanga faoina mbeidh plean teanga á ullmhú ag leibhéal an phobail do 19 limistéar pleanála teanga faoi leith sa Ghaeltacht, faoi réir rialacháin a shaineoidh na critéir pleanála teanga.
Tá na ceantair a bheidh á roghnú le bheith mar limistéir pleanála teanga Ghaeltachta bunaithe cuid mhaith ar na limistéir pleanála atá ag Ãdarás na Gaeltachta cheana féin, ach ag tógáil san áireamh nithe ar nós cúrsaà teanga, cúrsaà tÃreolaÃochta, struchtúir pobail agus dlús daonra. Ãs rud é go bhfuil baint lárnach ag an údarás leis an bhforbairt phobail sa Ghaeltacht agus go bhfuil sé ag maoiniú eagraÃochtaà pobalbhunaithe éagsúla, ar nós comharchumainn agus comhlachtaà forbartha, beidh ról ag an údarás maidir le cúnamh a thabhairt do phobail i ndáil le hullmhú agus cur i bhfeidhm pleananna teanga sna limistéir seo. Tá sé tábhachtach a nótáil go mbeidh gach ceantar atá sa Ghaeltacht faoi láthair ag fáil deis páirt a ghlacadh sa phróiseas pleanála teanga. Chomh maith leis sin, tá forálacha sa Bhille chun gur féidir leis an Aire ceantair a scor de bheith ina limistéir Ghaeltachta ar an mbunús go dtograÃonn siad gan a bheith páirteach sa phróiseas nó nach bhfuil pleananna teanga á gcur i bhfeidhm ar bhonn sásúil.
Déantar foráil leis an mBille fosta maidir le bailte seirbhÃse Gaeltachta a ainmniú. Is é atá i gceist leis seo ná bailte atá suite i limistéir pleanála teanga Ghaeltachta, nó taobh leo, agus a bhfuil ról suntasach acu maidir le seirbhÃsà poiblà a sholáthar do na limistéir sin. Chun go ndéanfar ainmniúchán mar bhaile seirbhÃse Gaeltachta, beidh ar eagraÃocht i mbaile den sórt sin plean teanga a ullmhú agus a chur faoi bhráid an Aire lena cheadú. Déanfaidh Ãdarás na Gaeltachta nó Foras na Gaeilge, ag brath ar cibé acu atá an baile suite laistigh de limistéir pleanála teanga Ghaeltachta nó lasmuigh dÃobh, cúnamh a thabhairt d'eagraÃochtaà maidir le hullmhú agus cur i bhfeidhm pleananna teanga sna bailte sin. Mar atá ráite agam, is tuar dóchais é an méid atá ar siúl i bpobail éagsúla lasmuigh den Ghaeltacht chun an Ghaeilge a chur chun cinn. Ar an ábhar sin, tá sé tábhachtach nach mbeidh an próiseas pleanála teanga teoranta do na ceantair a bhfuil stádas reachtúil Gaeltachta acu faoi láthair.
Baineann alt 11 den Bhille le pobail teanga atá lasmuigh de limistéir pleanála teanga Ghaeltachta a ainmniú mar lÃonraà Gaeilge, nó limistéir a bhfuil bun-mhais chriticiúil bainte amach acu i dtaca le tacaÃocht phobail agus tacaÃocht Stáit don Ghaeilge agus a bhfuil pleananna teanga ullmhaithe ina leith. Beidh ról ag Foras na Gaeilge maidir le cúnamh a thabhairt d'eagraÃochtaà i ndáil le hullmhú agus cur i bhfeidhm pleananna teanga i lÃonraà Gaeilge. Foráiltear le halt 12 den Bhille go ndéanfaidh an tAire, le rialachán, na critéir pleanála teanga a úsáidfear i leith pleananna teanga i leith limistéar pleanála teanga Gaeltachta, bailte seirbhÃse Gaeltachta agus lÃonraà Gaeilge a fhorordú. Tá réamhullmhúchán déanta cheana ag mo Roinn chun critéir shamplacha, a chuimseoidh gach gné de shaol an phobail, a fhorbairt i gcomhar le páirtithe leasmhara laistigh agus lasmuigh den Ghaeltacht. Tá na critéir seo foilsithe ar shuÃomh gréasáin mo Roinne, www.ahg.gov.ie. Tá aitheantas poiblà tugtha agamsa go minic cheana don obair cheannródaÃoch atá déanta ag Ãdaras na Gaeltachta ag forbairt na Gaeltachta le breis agus 30 bliain. Cuirfidh na hathruithe atá beartaithe sa Bhille seo dlús leis an obair sin agus ginfidh na feidhmeanna breise Gaeilge-lárnaithe atáthar ag tabhairt don údaras misneach agus fuinneamh nua san eagraÃocht.
Déantar na forálacha seo a leanas leis an Bhille: (i) deireadh a chur leis an gceanglas i ndáil le toghcháin
dhÃreacha chun bord Ãdaras na Gaeltachta; (ii) laghdú a dhéanamh ar an lÃon cómhaltaà ar an bhord ó 20 go 12; foráil a dhéanamh maidir le comhairlà contae, a bhfuil limistéir Gaeltachta laistigh dÃobh, d'ainmniú cúig chómhalta den bhord lena gceapadh ag an Aire, agus foráil a dhéanamh maidir leis an Aire do cheapadh na seachtar gcomhalta eile; (iii) feidhmeanna breise a thabhairt don údaras maidir le pleanáil teanga agus cur chun cinn teanga sa Ghaeltacht; (iv) deireadh a chur le coistà reachtúla réigiúnacha an údarais; (v) laghdú a dhéanamh ar mhéid an choiste meastóireachta reachtúil; (vi) a chumasú don Aire a ordú don údaras infheistÃocht a dhéanamh in earnalácha áirithe fiontraÃochta; agus (vii) foráil a dhéanamh i dtaobh nithe gaolmhara eile.
De bharr na leasuithe atáthar ag déanamh ar alt 8 d'Acht Ãdarás na Gaeltachta 1979, soiléireofar go bhfuil cúram reachtúil ar an údarás maidir le forbairt teanga, chultúir, shóisialta, fhisiciúil agus eacnamaÃoch na Gaeltachta a chur chun cinn.
Mar is eol do TheachtaÃ, tá cinneadh tógtha ag an Rialtas deireadh a chur le toghcháin do bhord an údaráis. Mar aitheantas don traidisiún láidir daonlathais atá ag baint leis an bhord áfach, tá gné dhaonlathach de cheapadh na gcomhaltaà a coinneáil. Déanfaidh comhairlà contae, a bhfuil limistéar Gaeltachta nó limistéar pleanála teanga Gaeltachta suite ina ndlÃnse, cúig chomhalta den bhord a ainmniú as measc na gcomhaltai tofa. Déanfar ceathrar comhalta den chúigear sin a ainmniú as measc chomhaltaà tofa chomhairlà contae chontaetha Dhún na nGall, Mhaigh Eo, na Gaillimhe agus Chiarrai agus beidh siad ina n-ionadaithe ar feadh an téarma iomláin oifige. Déanfar an t-ainmniúchán eile a lÃonadh ar bhonn sealaÃochta uair amháin gach dhá bhliain trà chomhalta tofa a bheith ainmnithe ag ceann amháin de na comhairlà contae ina bhfuil limistéir bheaga Ghaeltachta, is iad sin Corcaigh, Port Láirge agus an MhÃ.
I gcás nach féidir le comhairle contae duine dá comhaltaà tofa a ainmniú ar chúiseanna nach bhfuil an duine ar fáil nó go bhfuil sé nó sà mÃ-oiriunach, féadfaidh an chomhairle sin duine seachas ionadaà tofa a ainmniú. Is é an t-Aire a cheapfaidh na seacht gcomhalta eile, lena n-áirÃtear an cathaoirleach.
Tá sé tábhachtach a nótáil go mbeidh ar gach duine a cheapfar a dheimhniú don Aire go bhfuil taithà acu, nó go bhfuil cumas léirithe acu, i ndáil le nithe a bhaineann le feidhmeanna an údarais, lena n-áirÃtear an cumas chun a bhfeidhmeanna a chomhlÃonadh go héifeachtach i nGaeilge, rud atá thar a bheith tábhachtach.
Beidh sábháiltà airgid ag eascairt ón Bhille. Meastar gurb é a bheidh sa tsábhail a leanfaidh as Cuid 3 den Bhille a bhaineann le bond Ãdaras na Gaeltachta ná tuairim is â¬100,000 sa bhliain agus sábháil suas go â¬500,000 gach cúig bliana. Nà shamhlaÃtear go leanfaidh aon chostais bhreise don Státchiste as na codanna eile den Bhille mar go mbeidh siad á gcur i gcrÃch laistigh den soláthar a bheidh ceadaithe ón Státchiste, trà phróiseas na Meastachán.
Ba mhaith liom cupla focal a rá maidir le nithe atá tagtha chun cinn ón uair gur foilsÃodh an Bille an mhà seo caite. Tá cáineadh déanta ar an Bhille mar gheall ar easpa comhairliúcháin phoiblà agus easpa ama a lÃomhnaÃtear a bheith tugtha don dÃospoireacht i dTithe an Oireachtais. Nà ghlacaim leis na lÃomhaintà seo ar chor ar bith. Is mar gheall ar thréimhse fhada comhairliúcháin phoiblà ag dul siar blianta atá an Bille seo tagtha ar an fhód. D'eascair na comhairliúcháin phoiblà seo as tionscnaimh agus próisis eagsúla ar a n-áiritear Coimisiún na Gaeltachta, an staidéar cuimsitheach teangeolaÃoch ar úsaid na Gaeilge sa Ghaeltacht agus an Straiteis 20 Bliain don Ghaeilge. Anuas air sin, bhà comhairliúcháin phoibli ann maidir le hÃdaras na Gaeltachta agus Acht na dTeangacha Oifigiúla. Creidimse go láidir gur gnÃomh atá ag teastáil anois seachas tuilleadh cainte.
Tugadh thart ar dheich n-uaire an chloig don dÃospoireacht ar an Bhille sa tSeanad le coicÃs anuas. Faoin am a mbeidh sé imithe trà gach chéim sa Dail, beidh tuairim is fiche uair a chloig dÃospóireachta déanta air idir an dá Theach. Dá bhrà sin, nà thuigim conas gur féidir a rá nár tugadh deis do Thithe an Oireachtais forálacha an Bhille a chÃoradh go mion. Is mór an méid ama 20 uair a chloig san dá Theach do Bhille a raibh súil againn leis agus a bhfuil an oiread sin plé déanta mar gheall air le blianta anuas.
Cuireadh thart ar 160 leasú sÃos ar an Bhille agus é ag dul trà na céimeanna éagsula sa tSeanad. Bhà téamaà comónta ag rith trà go leor de na leasuithe sin agus déanfaidh mé iarracht anois blas de na téamaà sin a thabhairt don Teach seo.
Moladh, mar shampla, gurb é Ãdaras na Gaeltachta a dhéanfadh na pleananna teanga a ullmhú i gcomhar le heagraÃochtaà pobail sna limistéir pleanála teanga Gaeltachta. Téann an smaointeoireacht seo i gcoinne an choincheap gurb iad na pobail atá lárnach don phróiseas pleanála teanga ina gceantair féin agus gur chóir go mbéadh siad i gceannas ar an phróiseas dá réir. Is iad muintir na Gaeltachta, lucht labhartha na teanga, na daoine a mbeimid ag brath orthu ins na blianta amach romhainn chun an teanga a labhairt agus a choinneáil beo. Is à an fhealsúnacht atá taobh thiar den mBille ná go mbeidh ról lárnach ag na pobail in ullmhú na bpleananna teanga. Mar atá an Bille leagtha amach, tá an Stát ag tabhairt tacaÃochta do na pobail trà Ãdaras na Gaeltachta, a bheidh ag tabhairt cúnaimh do na heagraÃochtaà pobail pleananna teanga a ullmhú agus a fheidhmiú. Mar sin, beidh páirt lárnach ag na pobail Gaeltachta i gcur na bpleananna le chéile agus beidh cuidiú, tacaÃocht agus comhairle le fáil ó Ãdarás na Gaeltachta agus ó dhreamanna eile a bhfuil saineolas acu ar chúrsaà teanga agus ar chúrsaà pleanáil teanga.
Moladh fosta gan aon ról a thabhairt d'Fhoras na Gaeilge maidir le cuidiu a thabhairt d'eagraÃochtaà aitheantas a fháil do bhailte seirbhÃse Gaeltachta aaa taobh amuigh den Ghaeltacht. Nà thig liom aontú leis an leasú seo ar dhá chuis. Ar an chéad dul sÃos, nÃl sé i gceist ag an Rialtas feidhmeanna breise a thabhairt do Ãdaras na Gaeltachta lasmuigh den Ghaeltacht mar atá sà sainithe faoi láthair. Go stairiúil, tá Ãdaras na Gaeltachta ag plé leis na ceantair Gaeltachta on bhliain 1980 agus leanfaidh sé de bheith ag plé leo faoin Bhille seo. Ar an dara dul sÃos, tá raon leathan feidhmeanna ag Foras na Gaeilge ar bhonn uile-Ãireann agus tá an méid atá beartaithe faoin Bhille ag teacht lena fheidhmeanna agus lena ghnÃomhaÃochtaÃ.
DÃreoidh mé anois ar leasuithe a moladh maidir le feidhm a thabhairt don Choimisinéir Teanga sa Bhille. Cé go dtuigim an bunús a bhà leis na leasuithe seo, is é sin go mbéadh an t-Aire scartha on bpróiseas a bhaineann le gnéithe éagsula den phróiseas pleanála teanga a chur i bhfeidhm, tá mé sasta go bhfuil an cur chuige atá rianaithe sa Bhille cóir, réasúnta agus oiriúnach. Sa chéad áit, tá deighilt an-soiléir feidhmeanna déanta sa Bhille maidir le ról na Roinne agus róil Ãdaras na Gaeltachta agus Foras na Gaeilge faoi seach. Is iad Ãdaras na Gaeltachta agus Foras na Gaeilge, mar is cuÃ, a bheidh ag cuidiú le heagraÃochtaà pleananna teanga a ullmhú i gcomhar limistéir pleanála teanga Gaeltachta, bailte seirbhÃse Gaeltachta agus lÃonraà Gaeilge. Is é an t-Aire a bheidh freagrach as na pleananna sin a fhaomhadh faoi réir critéir shainiúla. Ar an dara dul sÃos, is é Ãdaras na Gaeltachta agus Foras na Gaeilge, mar is cuÃ, a chuideoidh le heagraÃochtaà na pleananna teanga a chur i bhfeidhm ar an talamh. Ina dhiaidh sin, déanfaidh an t-Aire athbhreithniú treimhsiúil ar an dul chun cinn a bheidh déanta maidir le cur i bhfeidhm an phlean agus, chun na crÃche sin, rachaidh an t-Aire i gcomhairle le hÃdarás na Gaeltachta nó Foras na Gaeilge, mar is cuÃ. Tabharfar deis aon laigà a aithneofar i bpleananna teanga a leigheas thar thréimhse ama. LéirÃonn an próiseas seo go bhfuil deighilt shoiléir ann maidir le feidhmeanna an Aire agus feidhmeanna na ngnÃomhaireachtaÃ.
ÃrdaÃodh ceisteanna freisin sa tSeanad maidir le rangú na Gaeltachta i gcatagóirà A, B agus C, mar a moladh sa staidéar cuimsitheach teangeolaioch. Faoin chur chuige atá beartaithe sa Bhille seo, beidh deis á tabhairt do na pobail éagsula i 19 de limistéir pleanála teanga plean cuimsitheach dá gceantair a ullmhú agus a fheidhmiú i gcomhar le hÃdaras na Gaeltachta. CiallaÃonn an cur chuige seo go bhfuil dlús substaintiúil daonra sna limistéir éagsúla agus go mbeidh mórphlean teanga le réiteach i leith 19 de na limistéir sin. Tabharfaidh an mórphlean seo aitheantas do na cúinsà teanga éagsúla taobh istigh de gach limistéar pleanála teanga. I gcás na bpobal sin ina labhraÃonn móramh na ndaoine Gaeilge, beidh béim ar chosaint na Gaeilge mar ghnáth-theanga an phobail. I gcás pobail eile nach bhfuil an Ghaeilge chomh láidir céanna iontu, beidh béim ar na gréasáin phobail Ghaeilge atá iontu a láidriú.
Tá leasuithe molta fosta maidir le comhaltaà a thoghadh do bhord Ãdarás na Gaeltachta trà thoghcháin dhÃreacha. Mar atá mÃnithe agam, tá cinneadh déanta ag an Rialtas deireadh a chur leis an modh ceapacháin seo agus lÃon na gcomhaltaà ar bhord an údaráis a laghdú ó 20 comhalta go 12. Déanfar na comhaltaà a cheapadh ar bhealach oscailte agus trédhearcach a thugann aird ar ghné an dhaonlathais. Tá ceisteanna ardaithe chomh maith maidir le tréimhse ionadaÃochta nÃos giorra a bheith tugtha ar bhord an údaráis do na contaetha a bhfuil ceantair Ghaeltachta nÃos lú iontu. Ba mhaith liom a threisiú go mbeadh sé dodhéanta freastal ar mhianta ionadaÃochta gach pobal, go háirithe leis an lÃon comhaltaà laghdaithe go mór ar bhord an údaráis. Is é an prÃomhsprioc ná go mbeidh Ãdarás na Gaeltachta ag feidhmiú faoi threoir bord atá éifeachtach, cumasach agus tiomanta chun leas na Gaeilge agus na Gaeltachta a chur chun cinn.
Le hachtú an Bhille seo, beidh céim mhór tógtha maidir le gnéithe tábhachtacha den straitéis 20 bliain don Ghaeilge a chur i gcrÃch. Beidh ról ceannasach ag eagraÃochtaà pobail taobh istigh agus taobh amuigh den Ghaeltacht obair i gcomhpháirtÃocht leis an Stát maidir le pleananna teanga a ullmhú agus a fheidhmiú dá gceantair. NÃl amhras ar bith orm ach go mbeidh borradh úr le brath faoi úsáid na Gaeilge ar bhonn forleathan sna blianta beaga amach romhainn mar thoradh ar an mBille seo. Maireann teanga mar gheall ar mhórtas an phobail. Tá mé lándóchasach, leis an spreagadh ceart ón Stát, go bhfuil pobail ann ar fud na Gaeltachta agus ar fud na tÃre atá sásta dul i ngleic leis an dúshlán an Ghaeilge a thabhairt ar aghaidh mar theanga theaghlaigh agus phobail don chéad ghlúin eile.
Beidh deis anois ag baill an Tà seo tuairimà a nochtadh faoina bhfuil sa Bhille. Tá mé ag súil go mór éisteacht leo. Ba thógáil croà dom, i ndÃospóireachtaà a bhà againn anseo cheana, an dea-mhéin a léirÃodh agus an tacaÃocht a tugadh do cheisteanna agus rúin a bhain leis an nGaeilge agus leis an nGaeltacht. Tá súil agam go mbeidh an dea-mhéin agus an tacaÃocht chéanna ar fáil ar bhonn traspháirtà don reachtaÃocht tábhachtach seo. Mar sin, molaim an Bille don Teach.
Michael Kitt (Galway East, Fianna Fail)
Link to this: Individually | In context
Ba mhaith liom mo chuid ama a roinnt leis an Teachta Mac Giolla Laoire.
Robert Troy (Longford-Westmeath, Fianna Fail)
Link to this: Individually | In context
An bhfuil sé sin aontaithe? Aontaithe.
Michael Kitt (Galway East, Fianna Fail)
Link to this: Individually | In context
Gabhaim buÃochas leis an Aire Stáit as ucht an dÃospóireacht seo a thosú. Tá dÃomá orm nach bhfuil dóthain ama againn chun an reachtaÃocht seo a phlé. Labhair an tAire Stáit mar gheall ar an dÃospóireacht a tharla sa Seanad. De réir mar a thuigim é, nà raibh Seanadóirà in ann ach 20% de na leasuithe a phlé le linn na dÃospóireachta sa Teach sin. NÃl sé sin maith go leor. Tuigim nach mbeidh ach lá amháin againn an tseachtain seo chugainn chun leasuithe a phlé sa Teach seo. Cén fáth go bhfuil a leithéid de dheifir ar an Rialtas an Bille seo a chrÃochnú roimh briseadh an tsamhraidh? B'fhearr le go leor eagrais Ghaeilge, Teachtaà Dála agus Seanadóirà go bhfanfaimid go dtà an fhómhair chun an dÃospóireacht ar an mBille seo a thabhairt chun crÃche.
Tá na heagrais Ghaeilge ag súil le Bille na Gaeltachta le blianta anuas. Is féidir an rud céanna a rá faoi éinne a bhfuil suim acu sa Ghaeilge agus sa Ghaeltacht. Mar a dúirt an tAire Stáit, tá dhá phrÃomhchuspóir ag an mBille seo - próiseas reachtúil pleanála teanga a struchtúrú chun tacú leis an Ghaeilge agus leasuithe a dhéanamh ar bhord agus ar fheidhmeanna Ãdarás na Gaeltachta. Dúirt sé go gcuirfidh sé béim ar na critéir pleanála teanga in áit na critéir tÃreolaÃochta a úsáideadh roimhe seo. Aontáim leis an Aire Stáit sa mhéid sin. AontaÃm freisin gurb é an reachtaÃocht seo an deis deireanach chun an Ghaeltacht a shábháil.
Is à an fhadhb is mó atá agam leis an reachtaÃocht seo ná go bhfuil nÃos mó cumhachta a thabhairt don Aire Stáit. Tá an Bille lag i dtaobh na sonraà agus na mionrudaà atá sa straitéis 20 bliain don Ghaeilge. Tá sé ag dul in aghaidh an daonlathas. Dúirt an tAire Stáit go dtiocfaidh coigilt de â¬500,000 as Cuid 3 den Bhille os rud é nach mbeidh toghchán ann. Nà dóigh liom go bhfuil sé sin fÃor. Dá mbeadh toghchán Ãdarás na Gaeltachta ar siúl ar an lá céanna le olltoghchán, toghcháin áitiúil nó reafrainn, nà bheadh an costas chomh mór sin. B'fhéidir go mbeadh sé idir â¬10,000 agus â¬15,000.
Tá an daonlathas an-tábhachtach. Caithfimid é a chur sa phrÃomh-áit. Ba mhaith liom ceist a chur ar an Aire Stáit maidir leis an gcúigear comhalta a bheidh á roghnú ag comhairleoirà contae i nDún na nGall, Gallimh, Maigh Eo agus CiarraÃ. Os rud é go bhfuil comhairleoirà de chuid páirtithe an Rialtais i gcumhacht sna ceantair sin, sa chuid is mó, is dócha go roghneoidh siad daoine óna bpáirtithe féin. Caithfidh mé a rá go dtarlódh an rud céanna dá mbeadh Fianna Fáil nó aon páirtà eile i gcumhacht. Tá súil agam go mbeadh toghchán Ãdarás na Gaeltachta ag dul ar aghaidh sa chás sin, áfach.
Is rud bunúsach é an daonlathas a chur chun cinn. B'fhéidir go n-athróidh an Aire Stáit a intinn mar gheall ar na toghcháin. B'fhearr iad a chur ar siúl chun seans a thabhairt do mhuintir na Gaeltachta a gcuid vótaà a chaitheamh. Dé réir mar a thuigim an Bille, ainmeoidh an Aire Stáit seachtar comhalta an bhoird. An mbeidh comhchoistà Tithe an Oireachtais ag plé leis an gceist bunúsach sin? Uaireanta, is féidir le Aire áirithe cathaoirleach ar bhord éigin a ainmniú. Táimid ag féachaint ar an bpróiseas sin le blianta. Céard faoin cúigear comhalta eile? Os rud é nach mbeidh aon toghchán ann, an mbeidh daoine in ann iarratais ar na poist sin a chur isteach?
Dinny McGinley (Donegal South West, Fine Gael)
Link to this: Individually | In context
Beidh, ar www.publicjobs.ie.
Michael Kitt (Galway East, Fianna Fail)
Link to this: Individually | In context
B'fhéidir go dtabharfaidh an tAire freagra dom ag deireadh na dÃospóireachta.
Aengus Ó Snodaigh (Dublin South Central, Sinn Fein)
Link to this: Individually | In context
Beidh siad in ann é a aistriú go Gaeilge chomh maith.
Michael Kitt (Galway East, Fianna Fail)
Link to this: Individually | In context
Tuigim go bhfuil an tAire Stáit ag caint faoi puncanna.
Aengus Ó Snodaigh (Dublin South Central, Sinn Fein)
Link to this: Individually | In context
Tá a fhios agam.
Dinny McGinley (Donegal South West, Fine Gael)
Link to this: Individually | In context
Is féidir eolas ar fhostaÃocht phoiblà a fháil i nGaeilge ar an suÃomh sin.
Michael Kitt (Galway East, Fianna Fail)
Link to this: Individually | In context
Is maith an rud é go mbeidh ról ag na coistÃ, mar a dúirt an tAire Stáit. Tá súil agam go mbeidh deis ag na coistà agallaimh a eagrú leo siúd atá ag iarraidh bheith ar an údarás. Cén fáth nach féidir le muintir na Gaeltachta iad a thoghadh? Tá imnà orm go mbeidh an iomarca cumhachta á thabhairt don Aire, agus dos na hAirà a thiocfaidh ina dhiaidh. Ba mhaith liom tagairt do rud a scrÃobh Seosamh Mac Donnacha ó Acadamh na hOllscolaÃochta Gaeilge sa Cheathrú Rua, in The Irish Times. Dúirt sé gur cheart go bhfoilseofaà láithreach na critéir faoina roghnódh Ãdarás na Gaeltachta na heagrais a bhéas ag plé le hullmhú pleananna teanga. AontaÃm leis sin. NÃl an t-eolas go léir againn maidir leis an mBille.
Bhà mé ag breathnu ar an suÃomh idirlÃn gaelport.com, agus an chéad abairt a chonaic mé ná, "What's the rush, Minister?" Leanadh leis an alt mar seo:
Irish language groups, Conradh na Gaeilge and Guth na Gaeltachta have expressed their dismay that a defective Gaeltacht Bill would be enacted before the Houses of the Oireachtas break for the summer recess. Donnchadh à hAodha, president of Conradh na Gaeilge said it was scandalous that the politicians and the public would not get a chance to debate the Bill in full before it was pushed through the Dáil. Other critics have included the Coimisinéir Teanga, the language ombudsman, who has stated that the Bill will be seriously problematic should it not address the need for public bodies to improve services in the Irish language to Gaeltacht communities.
Tá an cheist á cur ag na heagrais Gaeilge agus ag an Coimisinéir Teanga maidir le seirbhÃsi do chainteoirà dúchais. Mar shampla, an bhfuil plean teanga fós ag Feidhmeannacht na SeirbhÃse Sláinte, an HSE? Bhà scéalta sna nuachtáin mar gheall ar chainteoirà dúchais i nDún na nGall a bhà ag iarraidh gnó a dhéanamh tré Ghaeilge leis na gardaÃ. Bhà fadhbanna ag daoine a bhà ag iarraidh gnó a dhéanamh tré Ghaeilge le comhairlà contae. Sin iad na ceisteanna gur cheart dÃospóireacht a dhéanamh orthu. Tá súil agam go mbeimid in ann é sin a dhéanamh. Nà bheidh an deis againn dÃospóireacht a dhéanamh orthu má théann an reachtaÃocht go han-tapaidh trÃd an Dáil.
NÃl a lán tráchta ins na meáin cumarsáide faoin mBille, de réir mar a léim agus mar a chloisim. Déanaim comhghairdeas le Comhaltaà an tSeanaid a rinne plé ar an mBille. Bhà an-dÃospóireacht acu. Bhà mé féin ag smaoineamh ar abairt a bhÃodh ag Liam à Murchú nuair a bhÃodh an clár teilifÃse "Trom agus Ãadrom" á láithriú aige. Deireadh sé, "You'd get away with it in Irish". Sin atá ag tarlú anois. The Minister of State is getting away with it in Irish. He can certainly get away with it when there is a big Government majority.
Last week in "The Irish Times", Donncha à hÃalaithe wrote an important article where he spoke about the need for further work on defining more realistic Gaeltacht boundaries, which he states is critical to the preservation of the Irish language. He asked, "Is it too late to ask the Government to withdraw this faulty legislation and redraft a more honest and courageous Gaeltacht Bill in the autumn? After 12 years of waiting we can afford another few months of delay in order to get it right. The survival of our living language heritage is at stake."
Is maith an rud go bhfuil an Roinn ag pleanáil agus ag plé leis na limistéir pleanála teanga Gaeltachta. Tá súil agam go mbeidh feidhmeanna nÃos soiléire ag Ãdarás na Gaeltachta. Bhuail mé le hoifigigh ón Roinn agus tá mé an-bhuÃoch dÃobh as an léargas a thug siad dom ar an mBille. Cuirim fáilte roimh na treoracha nua don údarás, cur i gcás turasóireacht, feirmeoireacht éisc agus gnóthaà mar sin. Chuir mé féin ceist cupla uair ar an Aire ag iarraidh go dtabharfaà maoiniú don Gathering an bhliain seo chugainn nuair a bheidh airgead de dhÃth ins an Ghaeltacht agus ar na hoileáin don chomhdháil sin.
Tugann an t-údarás cúnamh chun postanna a gcur ar fáil ins an Ghaeltacht. Tá 7,700 post ins an Ghaeltacht faoi láthair, le cabhair an údaráis. Tá seacht gcontaetha i gceist agus tá 20% de hoibrithe na Gaeltachta fostaithe i dtionscail a cuireadh ar bun ag Ãdarás na Gaeltachta. Tá an t-údarás ag déanamh sár obair chun mÃle post a chur ar fáil in aghaidh na bliana. Tá sé de chuspóir ag an údarás nÃos mó ná 8,500 post a bheith ann i gcionn trà bliana eile.
Tá sin tábhachtach agus tá obair an-mhaith á déanamh ag an údarás. Ach tá ceist agam faoi Ãdarás na Gaeltachta. Deir an t-Aire Stáit go mbeidh beirt déag ar bhord an údaráis. Tá sin ceart go leor, ach nà aontaÃm leis an gcinneadh go roghnófar seachtar ag an Aire. Tá seacht gceantar Gaeltachta ann. Ba cheart go mbéadh comhaltaà ón seacht gceantar sin ar bhord an údaráis. Beidh cathaoirleach an bhoird freagrach do choiste an Oireachtais ach nà bheidh na baill eile a roghnófar ag an Aire freagrach ar an dóigh chéanna.
Chuala mé dÃospóireacht faoin mBille cupla lá ó shin ar chlár raidió "Today With Pat Kenny". De réir mar a chuala mé, nÃl na heagrais Gaeilge i bhfábhar an Bhille. Labhair an t-Aire Stáit féin ar an gclár ach is beag duine seachas é féin a labhair i bhfábhar na rudaà atá á dhéanamh aige. Is gá plé a dhéanamh ar na bailtà seirbhÃse Gaeltachta, is iad san na bailtà atá gar don Ghaeltacht ach atá taobh amuigh di, agus ar na lÃonraà Gaeilge, Irish language networks. Caithfear an reachtaÃocht a phlé leis an bpobal. Sin an fáth a deirim gurb fhearr fanacht go bhfillfidh an Dáil sa bhfómhar chun dÃospóireacht cheart a dhéanamh ar an mBille.
Mar fhocal scor, iarraim ar an Aire Stáit ath-bhreithniú a dhéanamh ar an mBille. Bhà dÃospóireacht ar an mBille ag Comhairle Contae na Gaillimhe agus vótáladh i gcoinne thoghchán an údaráis a chur ar cheal. NÃl ansin ach comhairle contae amháin. Tá a fhios agam go bhfuil imnà ar a lán Teachtaà Dála agus Seanadóirà nach mbeidh ionadaithe ar an údarás ós na pobail Gaeltachta i bPort Láirge, i gCorcaà agus i gContae na MÃ. Tá a lán rudaà eile a bhfuil dÃomá orm nach bhfuil siad san mBille, ach b'fhéidir go mbeidh seans againn tagairt a dhéanamh dóibh nuair a pléifear leasaithe ar Chéim an Choiste.
NÃor cuireadh a dhóthain ama ar fáil chun na leasaithe a bplé. Nà bheidh ach lá amháin againn an tseachtain seo chugainn chun Céim an Choiste a phlé. Ach déanfaidh mé féin agus na Teachtaà eile ár ndicheall chun an Bille a leasú.
Dara Calleary (Mayo, Fianna Fail)
Link to this: Individually | In context
Tá mé lán-sásta caint faoi Bhille na Gaeltachta 2012. Tá sé soiléir go bhfuil daoine an-bhuartha faoin mBille, go háirithe na heagrais agus na cumainn Gaeilge, agus nà bheidh seans againn cúiseanna na mbuarthaà sin a bplé roimh dheireadh an tseisiúin seo. CrÃochnófar an Dara Chéim amárach agus crÃochnófar Céim an Choiste an tseachtain seo chugainn. Tar éis na dÃospóireachta sa tSeanad agus na leasaite a moladh sa Teach sin, nà luÃonn sé le cearta na n-eagras agus na gcumann sin nach mbeidh seans ag an Dáil am a chaitheamh ar Chéim an Choiste, ach go háirithe, agus dÃospóireacht chuimsitheach a dhéanamh ar an gCéim sin.
Mar gheall ar an deifir sin, nà bheidh an Bille chomh láidir agus a d'fhéadfadh sà a bheith agus nà bhfaigheadh sà tacaÃocht ó eagrais mar Chonradh na Gaeilge agus a leithéid. Tá dÃomá orm go bhfuil an deifir sin orainn agus go bhfuil an Bille os comhair an Tà ag deireadh an tseisiúin nuair atá Teactaà faoi bhrú chun go leor pÃosaà oibre a chrÃochnú. Mar adúirt an Teachta Kitt, nà bheidh dÃospóireacht cheart againn de bharr na deifre sin.
Iarraim ar an Rialtas an dÃospóireacht a cur siar go dtà an chéad seisiún eile. Nà béadh aon deifir ar an Aire go ceann cupla mà agus b'fhéidir go mbeidh seans ag Teachtaà i rith laethanta saoire an tsamhraidh an Bille a phlé le daoine agus a dtuairimà a gclos. B'fhéidir go mbéadh Bille nÃos fearr againn dá bharr sin.
Bhà mé ag éisteacht lena raibh le rá ag an Aire Stáit. LéirÃonn sé sin go bhfuil a lán buartha ar dhaoine. Is léir, chomh maith, go bhfuil suim ag a lán daoine san mBille. Nà aontaÃm nár rinneadh a lán phlé ar an mBille. Rinneadh go leor plé air agus tá a lán suim ag daoine san mBille. Mar gheall ar an suim sin, nà bheimid in ann am a chaitheamh ar an dÃospóireacht mar ba cheart a dhéanamh, toisc an deifir atá ar an Rialtas go gcrÃochnófar an dÃospóireacht ar an mBille an tseachtain seo chugainn. Tá a fhios agam go bhfuil an t-Aire ag iarraidh rud maith a dhéanamh agus bhéadh an Bille i bhfad nÃos láidre dá gcaithfà cupla seachtain breise ar Chéim an Choiste nuair a thiocfaidh an Dáil ar ais tar éis an tsamhraidh. Má caifear cupla seachtain ar Chéim an Choiste nuair a thagann an Dáil ar ais san fhómhar beidh an Bille i bhfad nÃos fearr ná mar atá sé anois.
Aengus Ó Snodaigh (Dublin South Central, Sinn Fein)
Link to this: Individually | In context
Le cead an TÃ, roinnfidh mé mo chuid ama leis an Teachta Pearse Doherty má tá sé in ann bheith anseo.
Ar shlà amháin, tá éacht déanta ag an Aire Stáit. Tá sé tar éis Bille Gaeltachta a chur os comhair an tÃ, rud a bhfuilimid ag fanacht air le tamall maith de bhlianta. Táimid ag fanacht le fada le Bille Gaeltachta a dhÃreodh isteach ar thodhchaà na Gaeltachta. Sin an fáth go n-aontaÃm leis na Teachtaà atá tar éis labhairt go dti seo.
Nà cóir go mbéadh fuadar orainn an Bille a rith trÃd an Teach roimh an Aoine seo chugainn. NÃl mé ag rá gur chóir dúinn moill a chur rudaÃ, ach ba chóir dúinn an méid ama is cóir a ghlacadh chun gur féidir linn déileáil i gceart leis na leasaithe a bhéas á moladh agam féin agus ag Teachtaà eile.
Tá tuiscint ag an Aire Stáit ar cheist na Gaeilge. Bhà dÃospóireachtaà eadrainn thar na blianta agus is léir go dtuigeann sé an cheist agus go bhfuil todhchaà na Gaeltachtaà os a chomhair i gcónaà agus go dtuigeann sé cá háit ar chóir dúinn a dhul. Nà hé sin le rá go bhfuil gach rud san mBille foirfe. Tá súil agam, mar sin, go bhfuil an t-Aire Stáit chun éisteacht a thabhairt do TheachtaÃ, mar a rinne sé sa tSeanad, agus tá suÃl agam go mbeidh am againn fá na choinne sin.
De réir an sceidil atá leagtha amach faoi láthair, nà bheidh ach trà uair a chloig againn chun dÃospóireacht a dhéanamh ar Chéim an Choiste agus ar an Tuarascáil. Tá sin mÃcheart ach sin a tharlaÃonn roimh sos an tsamhraidh gach bliain. Mar an gcéanna, bhà an t-Aire Dlà agus Cirt agus Comhionannais ag iarraidh go rithfà an Bille um Dhócmhainneacht Phearsanta trÃd an Dáil faoi dheifir toisc go raibh an sochaà ag fanacht air. Sa deireadh thiar thall, bhà an Rialtas, agus an t-Aire féin, sásta glacadh leis go raibh Teachtaà ar gach taobh den Teach ag iarraidh labhairt ar an mBille. Ãs rud é go bhfuilimid ag déanamh athraithe suntasacha ó thaobh fiacha de agus ar mhaithe le daoine atá i gcruachás, glacadh leis go raibh sé de cheart ag gach uile Teachta dÃospóireacht cheart a dhéanamh, go mba cheart go ndéanfaimis machnamh ar na leasaithe i rith an tsamhraidh agus muid ar saoire on áit seo, go dtiocfaimÃs ar ais chucu sa bhfómhar agus go mbéadh an Bille réidh roimh an Nollaig,.
Sin a bhfuil mé ag iarraidh ar an Aire Stáit. Ba chóir an dÃospóireqacht a chur ar athló nuair a glacfar leis an Dara Chéim an tseachtain seo chugainn, agus nà bhéinn go hiomlán i gcoinne gilitÃn a dhéanamh ag an am sin, machnamh a dhéanamh air i rith an tsamhraidh agus Céim an Choiste agus an Tuarascáil a phlé san bhfómhar.
Thagair an t-Aire Stáit dos na lÃomhaintà a rinneadh nár tugadh go leor ama don dÃospóireacht ar an mBille. Is é an ghnáth choinbhinsiún san Oireachtas go mbÃonn tréimhse dhá sheachtain nó mà idir fhoilsiú Bhille agus dÃospóireacht a dhéanamh air agus go mbÃonn tréimhse dhá sheachtain idir chéim amháin agus céim eile. Nà bhristear an coinbhinsiún sin ach i gcás éigeandála nó nuair a cuirtear teorainn ama ar reachtaÃocht ag na cúirteanna, nó a leithéid. NÃl aon teorainn ama sa chás seo, seachas go bhfuilimid ag fanacht ar an mBille leis na blianta. Más amhlaidh, cén dochar a dhéanfadh sé fanacht dhá nó trà mhà breise.
Tá daoine ar gach taobh den Teach báúil don chuid is mó a bhfuil sa mBille. Tá roinnt fadhbanna ann, agus tá daoine ag iarraidh é a leasú chun déanamh cinnte de go mbeidh an Bille chomh foirfe agus is féidir, ó thaobh na Gaeilge de. Dúirt an t-Aire Stáit, agus daoine eile, go mb'fhéidir gur seo an deis dheireannach a bhéas againn an Ghaeltacht a sábháil. Caithfimid déanamh cinnte de go bhfuilimid chun an obair a déanamh i gceart. Nà leor trà uair a chloig ar an Déardaoin seo chugainn chun plé le gach mion-fhorálach atá san mBille. Sin an fáth go bhfuilimid ag impà ar an Rialtas go dtiocfaimÃs ar ais chuig an mBille i Mà Meán Fhómhair agus crÃoch a chur leis an dÃospóireacht i Mà Meán Fhómhair nó i Mà Deireadh Fómhair. Mar sin, bhéadh an Bille réidh roimh Nollaig. Nà bheidh an córas nua i réim roimh an bhliain seo chugainn pé scéal é.
Tuigim go bhfuil fadhb maidir le toghcháin Ãdarás na Gaeltachta. Nuair a bhà an t-Aire Stáit ar an dtaobh seo den Teach agus Fianna Fáil ag cur an toghcháin ar athló tré reachtaÃocht, chuireamar ar fad ina choinne sin ach rinneadh é mar sin féin. Is féidir an rud céanna a dhéanamh an uair seo. D'fhéadfaà an toghchán a chur ar athló go ceann sé mhà eile agus, más toil an Oireachtais ansin é, fáil réidh leis na toghcháin ar fad. Nà aontaÃm gur cheart fáil réidh leis na toghcháin ach is féidir toghchán na bliana seo a chur ar athló. Nà bhéadh gá ach le Bille aon lÃne ar an Déardaoin seo chugainn.
Tá sé tábhachtach, agus cuÃosach dearfa, go bhfuilimid ag dÃriú ar an Ghaeltacht a aithint i gceart. NÃl fadhb ar bith agam maidir le bunú na lÃonraà Gaeilge, na bailtà seirbhÃse Gaeltachta nó na limistéir pleanála teanga Gaeltachta. Céim chun tosaigh iad na lÃonraà Gaeilge agus tá mé cinnte go mbeimÃs in ann tógáil orthu amach anseo. Tá mé ag caint faoina leithéid le tamall de bhlianta ins an Teach seo agus lasmuigh de. Is cuimhin liom freastail ar láinseáil phlean cúig bliana Bhord na Gaeilge roinnt blianta ó shin. Cad a tharla dó sin? An prÃomh fáth gur theip ar an bplean sin, agus ar a lán des na pleananna eile, nach raibh maoiniú ceart ann. Minic go leor, nà raibh an toil ann ach oiread. BhÃodh a lán cainte faoi na pleananna iontacha seo ach bhà easpa cur chuige agus easpa maoiniú ann.
Tá mé ag impà ar an Rialtas nach fiú tráithnÃn an Bille muna bhfuiltear chun maoiniú ceart a chur taobh thiar de agus na hacmhainnà cearta a thabhairt do Ãdarás na Gaeltachta agus do Fhoras na Gaeilge chun forálacha an Bhille a gcur chun cinn.
Tá an dáinséar ann go gcuirfidh na pleananna teanga moill ar an gcur chuige agus ar an obair ar chóir a dhéanamh láithreach ó thaobh na Gaeltachta de. Tá an dáinséar ann go mbeidh go leor de chur chuige Ãdarás na Gaeltachta agus Fhoras na Gaeilge gafa suas le pleananna a gcur le chéile nó le déileáil leo. Feicimid cad atá tarlaithe go dtà seo maidir leis na pleananna atá in ainm is a bheith ann faoi Acht na dTeangacha Oifigiúla agus an mhoill atá ar roinnt des na húdaráis agus na comhlachtaà Stáit na pleananna a gcur i réim. Tá an t-Acht sin cuÃosach coimeádach ó thaobh na n-adhmanna atá sna pleananna. Tuigim nach mbéadh an t-Aire Stáit sásta glacadh le plean a bhéadh coimeádach ó thaobh na limistéir Gaeltachta de, ach nà bheidh sé ina Aire go deo na ndeor. B'fhéidir gur mhaith leis go mbéadh agus nà bheidh éinne againn sa phost chéanna go deo na ndeor. Is cuimhin liom tréimhsà nuair a bhà Airà Gaeltachta nach raibh an Ghaeltacht mar phrÃomhchuspóir acu. Ag uaireanta áirithe, bhà Taoiseach an lae, Aire ealaÃon an lae nó Aire éigin eile i gceannas ar an nGaeltacht. Go minic i stair na tÃre seo, nà raibh tús áite tugtha don Ghaeltacht. Is é sin an fáth go bhfuil mé buartha mar gheall ar na pleananna Gaeltachta a thiocfaidh chun cinn. Tá súil agam nach mbeidh sé cruthaithe go bhfuil an ceart agam an imnà sin a bheith orm.
Baineann an prÃomhghearán atá agam i dtaobh na reachtaÃochta seo leis an athrú atá le déanamh ar toghcháin an údaráis. Tá sé molta go gceapfaidh an tAire agus na comhairlà contae comhaltaà an údaráis. Thar na blianta, is minic nár tháinig na comhaltaà is fearr agus is gnÃomhaà in Ãdarás na Gaeltachta ó na páirtithe móra. NÃor fuair ionadaithe ná bpáirtithe sin mórán tacaÃochta óna gcuid páirthithe go lárnach - bhà siad beagáinÃn neamhspleách, b'fhéidir os rud é go rabhadar ina gcónaà sa Ghaeltacht. Nà gá go mbeidÃs tofa ag na comhairlà contae. Tiocfaidh ball amháin as Comhairle Contae CiarraÃ. NÃl aon geallúint ann go seasfaidh an chomairle contae sin le meon an phobail. Roimhe seo, ar a laghad bhà deis ag muintir na Gaeltachta duine a roghnú chun gnÃomhú ar a son. I gcásanna áirithe, toghadh daoine nach raibh Gaeilge maith go leor acu, nó nach raibh spéis acu an Ghaeltacht a chur chun cinn. Ar a laghad, bhà siad tofa agus dá bhrà sin bhà an locht ar an bpobal áitiúil nó ar an páirtà a roghnaigh agus a chur chun cinn iad. Má táimid chun an deis atá ag an bpobal áitiúil daoine a thoghadh a bhaint astu, beidh laghdú á dhéanamh againn ar an daonlathas áitiúil.
CosnaÃonn an daonlathas airgead. In ainneoin na meáin agus iad siúd a bhÃonn ag caitheamh anuas orainn, tá costas i gceist leis an daonlathas. Nà féidir an daonlathas áitiúil a chruthú ar an ngannchuid. Nà féidir linn bheith sprionlaithe nuair atá infheistiú a dhéanamh againn. Mhol muid athruithe éagsúla thar na blianta. Mar shampla, dúirt muid gur cheart go mbeadh toghchán Ãdarás na Gaeltachta ar an lá céanna leis na toghcháin áitiúla agus toghchán Parlaimint na hEorpa. Dá mbeadh an moladh sin glactha, bheadh coigilt airgid an-mhór i gceist. Ar a laghad, bheadh an daonlathas áitiúil slán. Má leanann an Rialtas ar aghaidh leis an reachtaÃocht mar atá sÃ, déanfar Ãslú céime ar Ãdarás na Gaeltachta. Beidh an t-údarás cosúil leis na VECs nó fóram an HSE sa mhéid is go mbeidh roinnt comhairleoirà contae agus roinnt ainmnithe air. Nà bheidh an t-aitheantas nó séasamh céanna ag an údarás is a raibh nuair a bhà neamhspleáchas áirithe ag baill tofa an údaráis. As seo amach, beidh siad go huile agus go hiomlán gafa ag pé Aire i réim atá tar éis iad a cheapadh. Roghnóidh an tAire seachtar as an 12 duine a bheidh ar an údarás nua. ImpÃm ar an Aire Stáit fáil réidh leis an bhforáil seo agus port a athrú. Ba cheart dó cur leis an daonlathas seachas leanúint leis an gcreimeadh ar chumhachtaà na húdaráis áitiúla agus eagrais tofa atá ag tarlú, diadh ar ndiadh, sa Stát seo. Is é seo ceann de na prÃomhfhadhbanna agus prÃomhlochtanna leis an mBille seo.
Labhair mé faoin fuadar maidir leis an am agus a leithéid. Tá ceisteanna eile ann maidir leis na coistà réigiúnda. Cad a tharlóidh dóibh? Conas a bheidh siad in ann dÃriú isteach ar an obair atá á dhéanamh acu faoin láthair, go háirithe má tá an údarás chun a bheith chomh mion is atá i gceist ag an Aire Stáit? Bhà na coistà réigiúnda in ann dÃriú isteach ar rudaà a bhà cuÃosach áitiúil agus déileáil leo i mbealach nach mbeidh oscailte, b'fhéidir, d'aon ghrúpa a bheidh ag déileáil leis na Gaeltachtaà ar fad agus an réimse gnó, srl., a bhaineann leo. Measaim gur am cinniúnach é seo, nà hamháin dúinn sa Dáil ach freisin dóibh siúd atá tar éis teaghlaigh a thógáil le Gaeilge sa Ghaeltacht, gan go leor tacaÃocht ón Státchóras ó bunaÃodh an Stát. Déanaim comhghairdeas i gcónaà leo siúd a sheas an fód agus a chosain an Ghaeilge nuair a chas daoine eile ar phort eile. Má táimid chun plean ollmhór nua a chur le chéile chun an Ghaeltacht a chosaint, caithfimid cabhrú leo siúd atá ina gcónaà sna ceantair sin é a dhéanamh i gceart. Nà thiocfaimid ar ais chuige seo chomh tapaidh arÃs. Tá seans againn é seo a dhéanamh i gceart. ImpÃm ar an Rialtas nach mbeidh deifear orainn. Más gá fanacht mà nó dhá mhà breise chun é seo a dhéanamh i gceart, ba cheart an t-am sin a thógáil. Má tharlaÃonn sé sin, beimid ar fad in ann tacaÃocht a thabhairt do na hathruithe atá cuà chun an Ghaeilge agus an Ghaeltacht a shlánú sa tÃr seo.
Pearse Doherty (Donegal South West, Sinn Fein)
Link to this: Individually | In context
Cuirim fáilte roimh an mBille. Is maith an rud é go bhfuil sé á phlé againn sa Dáil inniu. Tá a fhios againn gur chuir an Rialtas deireanach go leor moille ar an reachtaÃocht seo. Nà thuigim, agus an Bille seo á léamh agam, an oiread ama agus a ghlacadh lena thabhairt chun tosaigh. Tá sé ráite go raibh próiseas comhairliúcháin ansin, ach nuair a labhair mé le daoine sa Ghaeltacht agus le eagraÃochtaà Gaeltachta dúirt siad liom nár éist an Rialtas leis an gcomhairle a bhà ar fáil. Mar a dúirt an Teachta à Snodaigh inniu agus Seanadóirà Shinn Féin nuair a bhà an Bille á phlé sa Teach sin, cuireann ár bpáirtà fáilte roimh chuid mhór den mhéid atá sa reachtaÃocht seo. Ag an am céanna, tá an Bille lochtach ar chuid mhaith ábhair. ArdaÃodh ceist an daonlathais, mar shampla, nÃos luaithe i gcomhthéacs Ãdarás na Gaeltachta. Is le pobal na Gaeilge Ãdarás na Gaeltachta. Tá cineál dlúthcheangal eatarthu ós rud é go gcaitheann muintir na Gaeltachta vóta ar son an bhoird. Tá an ceangal sin le scaoileadh anois agus tá quango eile le cruthú. Beidh an Aire Gaeltachta in ann an chuid is mó den bhord a ainmniú. Tiocfaidh an chuid eile ó na comhairlà contae. Nà bheidh na ceantracha beaga Gaeltachta in ann ionadaÃocht buan ar an mbord a bheith acu. Nà bheidh ach ionadaÃocht sealadach acu, agus à a roinnt le ceantair eile le linn an téarma.
Tá fadhb nÃos doimhne le scrúdú sa chomhthéacs seo. Cé gur ceisteanna iontach móra iad an daonlathas sa bhord agus na daoine cearta a chur ar an mbord, is à ceist na teangan an fadhb millteanach atá le réiteach againn. Tá an teanga ag fáil bháis. Labhair mé go minic anseo faoin staidéar chuimsitheach teangeolaÃochta ar úsáid na Gaeilge sa Ghaeltacht. Chosain an staidéar forleathan sin cuid mhór airgead don Stáit. Is dóigh liom gur chosain sé thart ar â¬500,000 ag an am. Ghlac sé cuid mhór ama leis an staidéar a chur ar fáil. Bhà moltaà faoi leith sa staidéar sin, moltaà radacacha ina measc, a rachadh chun sochair don Ghaeltacht. Sa reachtaÃocht atá os ár gcomhair, nÃl freagra ar bith le fáil ar cuid de na ceisteanna a tháinig as an staidéar sin. Sa mheabhrán mÃniúcháin agus airgeadais a cuireadh ar fáil leis an mBille, déantar tagairt don téarma ama a luaitear sa staidéar cuimsitheach teangeolaÃoch ar usáid na Gaeilge sa Ghaeltacht. Ceann de thorthaà an staidéir nach raibh ag na ceantair Gaeltachta is láidre sa tÃr ach saolré idir 15 bliana agus 20 bliain muna dtugaimid aghaidh ar na fadhbanna. Moladh réitithe sa staidéar le aghaidh a thabhairt ar na fadhbanna. Scrióbhadh an staidéar sin cúig bliana ó shin. Má amharcaimid ar an téarma is Ãsle a luadh ann, 15 bliana, nÃl fágtha ach deich mbliana ag cuid des na ceantair is láidre. Sin an cineál faidhbe atá againn sa Ghaeltacht.
Nà ró-mhinic a dhéanaimse Aire a mholadh, ach nÃl dabht ar bith agam ach go bhfuil croà an Aire Stáit istigh sa Ghaeltacht agus sa teanga. Tá sin gan dabht. Nà thiocfadh le duine ar bith a bhfuil aithne phearsanta aige ar an Aire Stáit ach sin a rá. Tá sé sé bliana agus an mhà seo a chuaigh thart ó d'fhógair an t-Aire Stáit go raibh sé ag éirà as an bpolaitÃocht. Ag an am sin, chuir mé féin preas ráiteas amach ag guà gach rath air agus a leithéid mar sin. Ceann des na rudaà a dúirt mé ná nach bhfuair sé an tseans mar ba cheart. Tá mé ag déanamh go raibh 24 bliana caite aige mar Theachta Dála ag an am sin. B'fhéidir go bhfuil sé ina thriochadú bliain anois. Dúirt mé nach bhfuair sá an tseans a ba chóir dó a fháil a bheith ina Aire, mar gurb iad Fianna Fáil, ar an mhórchuid, a bhà sa Rialtas, ach amháin taobh istigh de dhá bhliain. Táimid anois sé bliana chun tosaigh. D'athraigh an Teachta McGinley a intinn, bhain sé an suÃochán agus bhain sé arÃs é, agus tá sé anois ina Aire Stáit agus cúram na Gaeltachta air. NÃl a fhios agam cé mhéad ama atá sé ag dul a chaitheamh san Oireachtas, má fhaigheann sé tacaÃocht an phobail i dTÃr Chonaill, ach seo deis mhillteanach don Aire Stáit, go pearsanta, mar dhuine a bhfuil a chroà istigh sa teanga agus sa Ghaeltacht. Anois, tá sé ag déileáil leis an Bhille is tábhachtaà ariamh, ó thoabh todhchaà na Gaeltachta de.
Tá mé den bharúil i gcónaà nach bhfuil an freagra ag aon duine amháin ar cheist na Gaeilge. NÃl na freagraà uilig ag duine nó ag páirtà ar bith. NÃl siad ag an Rialtas nó ag Sinn Féin. Ach an rud is measa ar féidir linn a dhéanamh ná deifir a cur ar an mBille. Tá sé contráilte trà uair a chloig a glacadh leis na leasaithe a bplé. B'fhéidir nár chóir glacadh leis na moltaà atá á gcur chun tosaigh ach, ar a laghad, ba chóir plé agus mion-scansáil agus scrúdú a dhéanamh orthu agus dÃospóireacht a bheith againn. Beidh na cinnidh atáimid a dhul a dhéanamh amach as an phlé a bheidh againn inniu agus an tseachtain seo chugainn ina bhuntáistÃ, nó ina mÃbhuntáistÃ, ag pobal na Gaeltachta agus pobal na Gaeilge le blianta fada amach anseo.
Ba mhaith liom a rá go pearsanta agus chomh hionraic agus is féidir liom gur chóir dúinn amharc arÃs ar an téarma ama atáimid a dhul a thabhairt don Bhille.
Tá go leor atá iontach maith san Bhille. Ar a laghad tá rud éigin ag tarlú. Ar an drochuair, nà théanna an Bille go mion isteach gceist na ceantair a gcur i catagóirà A, B agus C, mar a moladh sa staidéar cuimsitheach teangeolaÃoch. Tá a fhios agam go bhfuil deacrachtaà ó thaobh cuid des na ceantair de ach d'fhéadfaà réiteach a fháil orthu sin. Glacann an Bille ceantair móra agus nÃl an pleanáil teanga le tosú ach i gcuid acu sin ar dtús báire. Ceann des na fadhbanna a bhaineann leis sin nach n-aithnÃtear an géarchéim atá ann ag an bpointe seo, nuair a cuimhnÃter nach bhfuil ach idir deich mbliana agus 15 bliana ag na ceantair Gaeltachta is láidre sa tÃr. Tá ceantair láidre Gaeltacht i dTÃr Chonail ar nós Gaoth Dóbhair, Machaire Rabhartaigh agus Rann na Feirsde ina bhfuil 80% den daonra ag labhairt Gaeilge go laethúil. De réir an Bhille, tá gach ceantar Gaeltachta go fóill sa Ghaeltacht, agus is ceart go dtarlódh sin agus go mbéadh deis ag gach ceantar ardú céime a dhéanamh nó réiteach eile a fháil ar an bhfadhb. Ach nÃl deich mbliana nó 15 bliana ag na ceantair sin. NÃl acu ach seal beag ama agus b'fhéidir go bhfuil corr cheantar a bhfuil sé ro-mhall dó. Ceann des na lochtanna móra atá sa Bhille nach bhfuil sé láidir go leor agus nach n-aithnÃonn sé an géarchéim atá againn ag an phointe seo. Sin ceann des na laigà móra atá sa Bhille.
Ag deireadh an lae, is féidir le rialtais agus le polaiteoirà é a dhéanamh nÃos fusa do thuismitheoirà agus do dhaoine aonair cinnidh a dhéanamh an Gaeilge a labhairt nó a gcuid páistà a thógáil le Gaeilge. Tá ceisteanna móra ansin. Beidh cuid mhór des na bunscoileanna atá thart ar cheantair Gaeltachta ThÃr Chonail ag cailleadh múinteorà i mbliana. Beidh seisear muinteóir ar an iomlán á gcailleadh ag scoileanna Loch an Iúir, Machaire Rabhartaigh agus Bun Beag. Sin fadhb ó thaobh oideachais de, ach is fadhb à ó thaobh na Gaeilge de chomh maith. Cuir i gcás go bhfuil scoil ceithre mhúinteoir ag iarraidh tumoideachas a chur ar fáil. CiallaÃonn sé sin nach mbeidh na páistà ag éisteacht le focal Béarla sa rang go dtà go mbeidh siad i rang a haon. Má tá múinteoirà á gcailleadh ag scoileanna beaga nà féidir sin a dhéanamh. Beidh trà rang ins gach seomra ranga, agus na naÃonáin sóisir agus sinsir agus rang a haon istigh le chéile. Nuair a bhéas an múinteoir ag teagasc na ndaltaà i rang a haon beidh na naÃonáin ag éisteacht leis an mBéarla, mar caithfi Béarla a chur ar an rud is moille. Mar sin, tá fadhbanna ó thaobh tumoideachas a chur ar fáil mar gheall ar na ciorraithe sin.
Caidé an cineál critéir a leagfar sÃos agus cén cineál measúnachta a déanfar ar na critéir? Tá ceantair Gaeltachta i mo chontae féin, mar shampla, a bhfuil paróistà iontu ina bhfuil scoileanna dara leibhéal nach bhfuil ag teagasc na n-ábhar tré mheán na Gaeilge. An mbeidh na ceantair sin sa Ghaeltacht sna todhchaà má choinnÃonn na scoileanna ag dul ar an dóigh sin? An mbeidh ceantair Gaeltachta ann sna todhchaà ina rachaidh na páistà go dtà meánscoil ina bhfaigheadh siad a gcuid oideachais tré Bhéarla? Sin ceist mhór. I bPobalscoil Chloch Cheann Fhaola, mar shampla, tá sruth Gaeilge ón chéad bhliain go dtà an trÃú bhliain ach nÃl sruth Gaeilge don árd teistiméaracht. Leoga, bhà ceist ann i mbliana an mbéadh an sruth Gaeilge ann ón chéadh bhliain go dtà an trÃú bhliain mar nach bhfuil mórán daltaà ann. Tá an scoil sin ag déanamh freastail ar cheantair iontach láidre Gaeltachta. Tá fadhbanna ansin. NÃl réiteach agamsa ar an bhfadhb sin ach seo ceisteanna a gcaithfimid a bplé. Tá na scoláirà sin ag labhairt Gaeilge ar fad sa bhaile agus sa phobal ach nà féidir leo a gcuid oideachais a dhéanamh i nGaeilge trÃd téarma na scoile.
Rinne an t-iar Aire, Mary Coughlan, cinneadh ó thaobh taisteal go dtà na scoileanna. De réir an chinnidh sin, caithfidh dalta dul go dtà an scoil is cóngaraà dó. Caithfidh daltaà i Machaire Rabhartaigh nó i gCaiseal na gCor, mar shampla, dul go dtà Pobalscoil Chloch Cheann Fhaola, áit nach bhfuil sruth Gaeilge chomh fada leis an árd teistimeireacht ar fáil, már nach bhfuil siad ábalta an bus a fháil go dtà Pobalscoil Ghaoth Dobhair. Tá go leor fadhbanna beaga, agus iontach móra, nach bhfuil soiléir sa Bhille.
Tá ceisteanna ó thaobh aitheantas a thabhairt dos na na bailte agus dos na ceantair úra. Deirtear go mbeidh ról ag Foras na Gaeilge ansin. Tá an Rialtas ag déanamh an bhotúin chéanna a rinne an t-iar Aire, Charlie McCreevy, nuair a d'fhógair sé go raibh Foras na Gaeilge le dÃlárnú go Gaoth Dóbhair agus go mbéadh na postanna uilig ag dul ansin. Tá a fhios againn, deich mbliana ina dhiaidh sin, nár tharla sin ar chor ar bith. Tháinig postanna úra, ach nÃl na figúirà iomlána againn go fóill, agus nà bheidh. NÃor thuig Charlie McCreevy nach raibh an focal deireannach aige ó thaobh Fhoras na Gaeilge de. Is eagraÃocht uile Ãireannach é agus tá ról ag an Aire sna Sé Chontae sa phróiseas fosta. San mBille seo, táimid ag tabhairt cumhachtanna do Fhoras na Gaeilge ó thaobh na mbailtà seirbhÃse Gaeltachta de. Beidh ról ag an bhforas ach, de réir mar a thuigim, nÃl plé ar bith déanta ag an Aire Stáit nó ag duine ar bith sa Roinn leis an Aire ó Thuaidh, ó thaobh na gcumhachtanna seo. Táimid ag tabhairt isteach reachtaÃocht i leith bhord uile-Ãireannach agus rinne muid dearmad iomlán labhairt leis an Aire ó Thuadh fá dtaobh de.
Má aontaÃonn an t-Aire Stáit gur cheart go mbéadh nÃos mó ama againn beimid ábalta mion-phlé mar is ceart a dhéanamh ar na hábhair seo.
Bhà mé féin agus an Aire Stáit ar choiste uile-pháirtà roimhe seo nuair a rinneamar scrúdú ar an straitéis 20 bliain. Chuireamar cuid mhór moltaà chun tosaigh agus glacadh leo d'aon ghuth. An rud is fearr a thiocfadh linn a fheiceáil ag teacht amach as an dÃospóireacht seo ná go mbéadh an Dáil d'aon ghuth faoin mBille. AithnÃmid uilig, is cuma cén pháirtà a bhfuilimid ann, go bhfuil fadhb sa Ghaeltacht agus sa Ghaeilge. AithnÃm go bhfuil teorainn leis an méid airgid agus leis an gcaiteachas gur féidir leis an Stát a chaitheamh, ach tá rudaà nach gcaithfà airgead a chaitheamh orthu agus a dhéanfadh difear millteanach don Ghaeilge agus don Ghaeltacht. Tá rudaà a gcaithfà airgead a chaitheamh orthu ach tá rudaà eile nach gcaithfà ach iad a ath-eagrú, ó thaobh oideachais agus a leithéid mar sin.
Tá eagla orm nach mbeidh an deis cheart againn seo a phlé, agus tá súil agam go rachaidh an t-Aire Stáit ar shiúl as an phlé seo atá againn inniu agus amárach agus go n-amarcfaidh sé ar nÃos mó ama a thabhairt le mion scansáil a dhéanamh ar an reachtaÃocht sa dóigh is go dtig linn é a dhéanamh nÃos láidre. Tá a fhios agam go bhfuil sé féin agus mé féin ar an leathanach céanna, go bhfuilimid ag iarraidh an rud is fearr a dhéanamh ó thaobh na Gaeltachta de. Nà seo an Bille ceart, go fóill, ach tá go leor rudaà maithe ann.
Fuair an t-Aire Stáit an dara rogha ó 2006 agus tá sé sa chathaoir anois. Ar an drochuair, thiocfadh leis seo tiontáil iontach salach. Tá an t-Aire Stáit sa Dáil le 30 bliain. D'fhéadfaà cuimhne a bheith ag daoine air mar an Aire a bhain daonlathas amach as an údarás agus nár ghlac an deis le tacaÃocht a thabhairt don Ghaeltacht nuair a bhà an Ghaeltacht ar a glúine. NÃor mhaith liomsa gur sin an dóigh a mbéadh cuimhne ag daoine ar an Aire Stáit agus nÃor mhaith leis féin é ach an oiread. D'fhéadfadh sé a bheith ina Aire a bhà mar cheannródaà agus a thug isteach reachtaÃocht atá pobal na Gaeltachta a iarraidh. NÃl eagraÃochtaà na Gaeilge sásta leis an mBille seo agus tá siad ag iarraidh nÃos mó. Is féidir é sin a dhéanamh má oibrÃmid le chéile agus nÃos mó ama a thabhairt don mBille.
Tommy Broughan (Dublin North East, Labour)
Link to this: Individually | In context
Tá an Teachta 'Ming' Flanagan ag roinnt a chuid ama leis an Teachta Healy
Luke Flanagan (Roscommon-South Leitrim, Independent)
Link to this: Individually | In context
Some people would suggest that Dáil Ãireann is not representative of the whole country. While previous speakers have been able to contribute to this debate in Irish I am going to spoil the party and speak in English, which proves this House is not an exact representation of the country. Nowhere in this country, other than in this House, one would come across so many Irish speaking people. I do not know why it is the case. Perhaps Members of the House were better at and could better absorb Irish at school than I could. However, it is a positive thing. I am not being critical, it is brilliant that so many Members of this House can speak Irish. I suppose I am jealous I cannot speak it. However, one would say that is my own fault.
I have listened to the debate on this Bill during the past week and heard the Minister of State speak about it on radio last week. The Minister of State, Deputy McGinley, is, of all Ministers in this Government, 100% genuine in terms of what he is trying to do. He is massively passionate about this subject, which indicates he cares about it. It would be unfair of me to say to him here that in pushing through this Bill, even though many groups are speaking against it, he does not care about the Irish language. That would be rubbish. The Minister of State obviously cares about the Irish language.
What I have picked up from the debate is that we should focus more on the few small areas where Irish is standard rather than try to over-stretch ourselves. In other words, areas wherein more than two thirds of the people speak it every day. There is no template on the planet on how to restore a language. I am no expert on this issue and as such cannot criticise what is being proposed. I do not know what way to fall in terms of the argument being made. I look forward to listening to the remainder of the debate, following which, hopefully, I can make up my mind.
I see some sense in the argument that we should be protecting those few areas wherein Irish is the main language. I do so based on my experience of having left Ireland to live in Germany and Spain. I got three pass level Ds in languages in my leaving certificate examination, which left me with the impression I was rubbish at languages. I was good at mathematics. However, when I went to live in Germany I was able to learn German because I was immersed in it and needed to understand it to survive. Even though I did not study Spanish in school, when I went to live in Spain, despite my belief that I had no ability to learn languages, after a couple of months I could in Spanish, without fear of making an eejit of myself, order vegetables, bread and so on in a store and a taxi over the phone. I learned enough of both languages to enable me get by in both countries. I may be coming down on the side of those who argued with the Minister of State on the radio this week that we need to concentrate on particular areas because, if they disappear, then people like me, who are not the best at learning from books - this applies to the majority of people with whom I attended school - will never have an opportunity of going to the only places where we can learn the Irish language. I was able to learn Spanish and German in Spain and Germany.
Many years ago, when I was on the dole and there was no prospect of my getting work I decided to move to the Gaeltacht. I moved to An Spidéal, which is a lovely place. However, one did not need to speak Irish to survive there. Being able to speak Irish was not an essential unlike when I went to Spain whereby the only way I could get home was to learn some Spanish. In Spiddal there was always someone available to tell me in English what to do. As such I fell back and did not learn the language. I had a different experience in Carraroe in that there I was immersed in the Irish language, although there "bicycle" and "ashtray" were translated as "wicycle" and "tashtray. For this reason, I fall, perhaps, on the side of the argument that we must protect these areas.
I know how genuine the Minister of State is and I could not imagine him jeopardising this, which leaves me not knowing which side of the argument I should support. The Minister of State wants to preserve the language. I am sure he understands the importance of these areas and would not want them destroyed, which leaves me pretty undecided about where I stand on this. While I welcome the idea of having towns where the language will be developed, I am a little concerned about the removal of democracy provision. Given my experience on county councils I would be concerned that because of this the Minister of State would not get as many people dedicated to the idea of saving the Irish language as he would if people had consciously to run for election. At the end of the day, regardless of what is done with this, the future of the Irish language rests in how it is taught in schools. The last time I spoke about the Irish language in here, I explained how my eldest daughter, who loved the language at the age of seven because they were playing bingo in Irish and doing other such things, has now at the age of nine grown to hate it. I had always been told that one of the reasons children did not like the Irish language was that they get negative vibes about it at home, which they definitely do not get in my home because I use the little bit of Irish I have with them. However, still she has grown to hate it and she is not unique because everyone in her class seems to hate it. Hate is a strong word, but they hate using the language and find it boring, irrelevant and tedious. We are discussing how the language could die in 15 to 20 years. In ten years' time all the students in my daughter's class will have left school and if they hate it as much as they do now they will still hate it unless something major changes.
We hear that the Irish language could potentially be finished in 15 years. In addition to this something serious needs to be done with how Irish is taught in schools. I understand that we are moving towards 40% of the State examinations being oral or aural. I believe we should have an examination that is 100% spoken Irish, without the need to explain the symbolism of the poem . It is so much more important to know how to order a loaf of bread or pay into a disco than it is to know about the symbolism of the lost province or whatever it was meant to be about. While that is also important those are different layers adding more texture to the language and we need to get the basics right first.
I am ashamed to say what I am about to say. Out of my class in school - we were the weakest class- half of us did not know what "nà thuigim" meant until a couple of weeks before doing our leaving certificate oral examination. Sometimes something has to become essential before people do anything about it. It became essential for us because we needed the ability in the oral examination to say, "I don't understand." We learned more Irish in a three-week crash course before the oral examination than we had done in the previous 13 years. That was a massive achievement - a massive negative achievement - and indicates how it could be done so much better.
There are other approaches to immersion than being in a Gaeltacht. I understand Deputy Mattie McGrath has suggested twinning Gaeltachtaà with other areas. When I grew up, my parents could not afford to send me to the Gaeltacht - it was the rich kids who went to the Gaeltacht. Some of them were my friends who probably did not realise they were rich, but they were richer than us. We were excluded. Twinning towns would bring the Gaeltacht to towns.
The most significant development in the Irish language was the introduction of TG4. Until I watched "Wimbledon Beo" last week I did not know what "freastail" meant. While knowing what it meant did not make much difference to my life, watching "Wimbledon Beo" it did. I discovered that freastail means to serve and there was a reason to know it. People need reasons to know it. One would do far more for the Irish language with the Solus bulb because it is there on the package and one cannot miss it. That is how we can make the Irish language survive. I look forward to listening with interest to the rest of the debate. I do not yet know how I will vote on the Bill. I accept that the Minister of State is genuine on the matter and I do not believe he would try to damage the Irish language. We will see how it goes anyway.
Séamus Healy (Tipperary South, Workers and Unemployed Action Group)
Link to this: Individually | In context
[Gaeilge 5.00-5.18] I welcome the opportunity to speak in the debate on this important Bill, which should be longer. The Bill is disappointing and should be withdrawn and redrafted. Like other speakers I object to the fact that the Bill is being forced through the Dáil in the coming week which will not allow for sufficient debate. The basis of the Bill conflicts significantly with the recommendation of the comprehensive linguistic study. Many Gaeltacht and Irish language organisations and individuals oppose the Bill. Shortening the debate on the Bill is not helpful.
We are discussing the subject against a background of a considerable reduction in the use of the Irish language as a family and community language in Gaeltacht areas over a number of years. It is widely acknowledged that we are now at a critical stage regarding the language's continued existence. The comprehensive linguistic study to which I referred has shown that a continuous language shift towards English in the Gaeltacht has taken place and concluded that without urgent remedial action the Irish language may only have a lifespan of 15 to 20 years as a community and household language in Gaeltacht areas. That is a very serious situation for the Irish language and the country. It is obviously very important to get the Bill right and get the policies right in supporting the language and Gaeltacht areas. That is the nub of the difficulties that many people have with the Bill. It defines Gaeltachtaà in the very same terms as they have been defined since 1956 with very minor changes. Many commentators have referred to that. Donncha à hÃallaithe recently wrote:
Part of the problem is that the official boundaries, set up by government order in 1956, with a few additions since, do not reflect the current linguistic situation. More than half the population of the Gaeltacht is living in areas in which Irish is no longer used within the community to any significant extent... Analysis of data from Census 2006 shows that of the 95,000 people living within the official Gaeltacht, approximately 17,000 belonged to Category A areas [a reference to the categorisation under the linguistic study], 10,000 to Category B and 17,000 to Category C, leaving about 50,000 in Gaeltacht areas which did not meet the minimum criteria.
The nub of this Bill is the conflict between it and the linguistic study. The linguistic study basically said there should be three categories in Gaeltacht areas. It referred to category A, where more than 67% of the population are daily speakers of Irish, category B where 44% to 66% are daily Irish speakers and category C where less than 44% are daily Irish speakers. The reference to the categorisation is really a reference to where we put the main resources in the future. The suggestion from the study, various organisations and individuals is that the main resources should go primarily to the areas which are strong and have a vitality about the language, which is correct. I hope that as the Bill goes through the House, changes will be made to it. If it is not going to be withdrawn and redrafted, amendments should be made to it in this regard.
I welcome the suggestion in regard to Gaeltacht service towns - bhaile seirbhÃse Gaeltachta. An Fál Carrach, An Clochán Liath, An Daingean and Dún Garbhán were listed in the linguistic study. I also welcome the proposal in regard to language networks and language planning. We need a comprehensive approach to the language and to Gaeltacht areas. Gaeltacht service towns and the language networks are welcome in regard to promoting the language in non-Gaeltacht areas.
Another feature of the Bill, which is contrary to the recommendations of the linguistic study and which has been widely referred to, is how Ãdarás na Gaeltachta is being dealt with. While there has been language retreat in the Gaeltacht areas over many years, there now appears to be a retreat from democracy as well. It is a retrograde step that direct elections will not happen in these areas. A directly elected Ãdarás na Gaeltachta will effectively be replaced by a majority of directors who will be appointed by the Minister. Electing other members from Donegal, Mayo, Galway and Kerry through county councils is all very well but it is not a direct election and it also creates difficulties for the others areas, including Cork, Waterford and Meath. In my area, the people of An Rinn and An Seana Phobal are very concerned that they will lose representation on Ãdarás na Gaeltachta as a result of the proposals in this Bill.
I welcome the opportunity to speak on the Bill but the wrong option has been chosen. I would have hoped the recommendations of the linguistic study would have been pursued in this Bill. I hope the Minister will consider withdrawing and redrafting the Bill or, at the very least, significantly amending it during its passage through the House.
Clare Daly (Dublin North, Socialist Party)
Link to this: Individually | In context
Like Deputy Flanagan, I came through our education system - eight years in primary school, secondary school and university - without a word of Irish and I, too, am amazed by the number of Deputies who can speak Irish because it is not a common trait among the rest of the working population in a similar age category. We face a crisis here because all of us, as citizens and Irish people, would like to participate and have an opportunity to debate how we can take steps to preserve the Irish language and promote it among those who do not have the benefit of it. We are the products of a system where Irish is compulsory in school and yet most people cannot speak it, or do not use it in a living sense, once they leave school. As has been said, many people end up hating Irish. Are there steps we can take to improve that situation? That is certainly a debate worth having.
Given that this Bill is the product of much consultation in Gaeltacht areas - in some cases, research of more than 12 years - it is wrong that we would try to condense this debate into the last week before the summer recess. It is not an appropriate way to deal with it because there is a contradiction here. On the one hand, we have surveys which show there is a reduction in the number of people speaking Irish as a main language but, on the other, there is a huge interest in terms of the explosion in the number of gaelscoileanna and so on. How do we marry the objectives of preservation on the one hand and of promotion on the other against a backdrop of limited resources and trying to maximise the use of resources? People better qualified than me have said they believe the Bill, as it stands, will not achieve that and will probably fail native Irish speakers and will not really do enough to preserve Irish and keep it alive as a community language. A number of individuals have said the issue of language equality needs to be examined and that is the way we should look at it.
I refer to a number of definitions in the Bill, including Gaeltacht language planning areas, Gaeltacht service towns, Irish language networks and so on. There is a belief that these definitions are not really binding and that they have been kept a little open. Words like "may" are used in the Bill and they do not take into account definite criteria, such as the number of Irish speakers in an area. There is a belief among some that the Bill is based too much on ministerial discretion rather than on actual data which have been collected in regard to the number of Irish speakers. If we are talking about preserving Irish speaking communities, we need the State to speak the language of those people but it does not do so to a great extent. That really means more definitively identifying Irish speaking areas using proper reliable linguistic data and then providing those communities with the information and services from the State in Irish. That does not really exist. Local people should be able to do their taxes, deal with their social welfare, go to hospital, deal with the gardaà and so on in Irish - in their native language. The Bill does not really provide for that.
As Deputy Healy said, part of the problem which has been identified is the official boundaries of Gaeltacht areas linking up with the Government order of 1956. It does not accurately reflect the current linguistic situation and that needs to be addressed. There were good articles in the newspapers today which showed the anomalies as a result of growth in towns like Galway and areas being categorised as Gaeltacht areas in which people do not speak Irish. Proper Gaeltacht boundaries would save the Government money and would allow resources to be directed to the areas which need the language to be preserved.