Caít Keane (Fine Gael)
Link to this: Individually | In context | Oireachtas source

Cuirim fáilte roimh chách anseo inniu. Go háirithe, ba mhaith liom fáilte a chur roimh an gCoimisinéir Teanga nua, Rónán Ó Domhnaill. Guím rath ar an obair atá á dhéanamh san oifig sin agus go n-éirí an t-ádh leis an gcoimisinéir.

Tá a lán ráite ag na finnéithe agus tá neart doiciméad againn le léamh agus is maith sin don obair atá ar siúl ag an gcoiste maidir leis an Acht a chur i bhfeidhm. Táimid ag éisteacht leis an méid atá á rá agus tá daoine ag éisteacht leis an díospóireacht ina hoifigí freisin. Tá seo an-úsáideach ar fad chun an tAcht a fheabhsú, mar an fáth go bhfuil muid anseo ná chun éisteacht agus chun feabhas a chur le na heads of the Bill.

Mar a dúirt an coimisinéir, tá líon mhaith de phobal na tíre a bhfuil grá acu don Ghaeilge agus a bhaineann úsáid aisti agus a dhéanann gnó trí Ghaeilge. Ba cheart dúinn uile é sin a dhéanamh i bhfad níos éasca dóibh ná mar atá sé inniu. Tá airgead á chur isteach, ach an cheist atá ann ná - an bhfuil an t-airgead á chur isteach san áit cheart? Caithfimid féachaint anois ar thoradh gach value for money review atá déanta ag gach Roinn. Deireann an tsuirbhé a rinneadh go bhfuil 56% de phobal na Gaeilge míshásta leis an seirbhís atá ar fáil faoi láthair. Caithfimid rud éigin a dhéanamh faoi seo. Is uafásach an rud é go scríobhann duine chuig an Roinn trí Ghaeilge agus go bhfaigheann sé freagra as Béarla. Níl aon leithscéal dó sin. Is uafásach an rud é freisin go mbíonn ainm duine scríofa mícheart ar seoltaí nó ar chártaí vótáls, mar nach féidir le duine an síneadh fada a chur isteach i gceart. Tá IT againn agus ní rocket science atá i gceist le CTRL + ALT agus an litir a chur isteach. One does not have to devise a new IT programme to add a síneadh fada on a voting register.

Caithfimid rudaí beaga a dhéanamh. Gach rud must be targeted, go háirithe chuig daoine sna Gaeltachtaí mar tá an gá ansin. Ach tá Gaeltachtaí ag fás aníos agus ba cheart targeting a dhéanamh ar na daoine iontu sin agus cabhair a thabhairt. Nuair a bhí an Roinn anseo níos luaithe, labhair mé faoi áiteanna cosúil le Tallaght agus Clondalkin. Tá cónaí orm féin i mBaile Átha Cliath anois agus feicim go bhfuil a lán Gaelscoileanna ag fás aníos, ach tá cuid mhaith de na Gaelscoileanna sin i community halls nó i bhfoirgnimh míshásúil. Táim ag obair leis an Roinn Oideachais faoi sin. Mol an óige agus tiocfaidh sí a deirtear. Mol an oideachas trí Ghaeilge agus tiocfaidh sé freisin. Is sna scoileanna, le páistí beaga, gur ceart dúinn agus do tuismitheoirí a bheith ag iarraidh an Ghaeilge a chur chun cinn, go háirithe sna Gaelscoileanna. Ba cheart breis oibre a dhéanamh chun foirgnimh ceart a chur ar fáil. Tá Gaelscoil na Giúise i Firhouse lonnaithe thuas staighre sa community hall. Níl sin ceart nó cóir. Ba cheart dúinne agus do na finnéithe iarracht a dhéanamh díriú ar seo a chur i gceart.

Dúirt an coimisinéir go raibh sé an sásta go raibh an post mar director a bhí folamh le cúpla bliain líonta anois. Is breá sin a cloisteáil mar léiríonn sé meas an Stáit don post sin agus don obair atá ar siúl. Maidir leis na scéimeanna Gaeilge, dúirt UCG gur cóir go mairfeadh siad trí, cúig nó seacht mbliana. Mhol mé féin go mairfeadh siad cúig bliana, mar go maireann an rialtas áitiúil an fhad sin. Sílim gur é an moladh a bhí ag UCG ná seacht mbliana, ach tuig leo leathnú a thabhairt ar sin níos moille.

Maidir le húsáid na teanga sna Ranna éagsúla, tá sé molta go mbeidh poist faoi leith nó major concentration on the reservation of special posts for staff with fluency in the Irish language. Rud maith é seo. Faoi láthair, séard atá ann ná daoine cosúil liom féin le beagán Gaeilge agus duine amháin le specialty. Níl sin ceart. Ba cheart go mbeadh níos mó daoine ann le specialty sa Ghaeilge agus go mbeadh na daoine seo focused agus ag obair le chéile chun an obair a dhéanamh i gceart, seachas píosa den obair á dhéanamh ag duine anseo agus ansiúd - where it gets half done and done half right. Molaim an cur chuige atá molta san Acht.

Nuair a bhí na daoine ón Roinn anseo níos luaithe, labhair mé faoi chostais aistriúcháin, a chosnaíonn €456,000. An cheist mhór í sin? Tá moladh déanta central aistriúchán a chur ar fáil. Is dóigh liom go mbeadh sin i bhfad níos fearr.

Maidir le Foras na Gaeilge, tá liosta fada den obair atá ar bun aige curtha os ár gcomhair. Molaim an foras as an obair atá á dhéanamh aige agus á chur chun cinn. Luaitear uirlisí aistriúchán agus uaireanta bainim úsáid as na huirlisí sin. Dúirt an foras go raibh sé chun nuachtán nua a chur ar líne.

Tá a lán ráite anseo faoi na scéimeanna. Tá taithí agam ar scéim amháin ón uair a bhí mé ar Chomhairle Contae Átha Cliath Theas. Táim cinnte go bhfuil an scéim sin ag obair. I 1991, ní raibh aon scéim ann, ach nuair a tháinig an scéim isteach agus nuair a thosaigh muid ag obair uirthi, bhí fócas maith ar an teanga sa chomhairle agus rinneamar iarracht rudaí a dhéanamh tríd an scéim sin. Mar shampla, le scéim an tidy towns, rinneamar iarracht ainmneacha siopaí a chur as Gaeilge agus rudaí beaga eile mar sin.

Bhí comharthaí Gaeilge timpeall fhoirgeamh an chomhairle contae freisin agus cuireadh initiatives mar sin a bhí leagtha síos i bhfeidhm - achievable initiatives. Cén mhaith atá ann scéimeanna fada a fhágáil ar an tseilf? Is fearr i bhfad fócas a chur ar an scéim agus aidhm amháin a bhaint amach i mbliain amháin agus aidhm eile sa dara bhliain agus mar sin de. Ansin, ba chóir review a dhéanamh ar an scéim gach bliain. Tá sé an-tábhachtach seo a dhéanamh agus ceisteanna a chur. Did we achieve our aims or not? Did we get value for money or not? This is the kind of focus required.

A scheme for the sake of a scheme is probably the system we had, but what we want is to have a scheme that works, that is implementable and that will give value for money. We want respect for the language. Everybody wants to promote the language and that is our aim. To do that, we must ensure the shemes are focused.

I thank all of the witnesses who have attended this meeting. We have only touched on the basics of what is in the documents, but the committee will look carefully through them and at the points made, which I find very helpful.